Geneza dzieła
Kronika polska powstała w latach 1113-1116 na dworze księcia Bolesława Krzywoustego. Najnowsze badania wskazują, że jej autorem jest prawdopodobnie mnich z Lido, z pochodzenia Chorwat lub Słoweniec, choć tradycja widziała w nim Galla.
Historycy zakładają, że Gall Anonim przez pewien czas związany był z klasztorem benedyktyńskim Saint‑Gilles w Prowansji (przechowywano tam relikwie św. Idziego). Być może dotarł do filii opactwa benedyktyńskiego w Samogyvár na Węgrzech, gdzie zetknął się z Bolesławem Krzywoustym, który przybył na Węgry, by odpokutować śmierć swojego brata – Zbigniewa. Z orszakiem władcy Gall pojechał do Polski. Tu dostojnicy polscy zlecili mu napisanie *Chronica Polonorum.
Pełen, łaciński tytuł dzieła brzmi: Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum. Sformułowanie cronica odsyła oczywiście do gatunkowego określenia dzieła (z gr. chronos - czas) przedstawiającego dzieje w formie chronologicznie uporządkowanej opowieści.
Sformułowanie gesta to sławne czyny lub dokonania jakiejś znakomitości. Głównym bohaterem Kroniki polskiej jest książę Bolesław Krzywousty, jednak Gall Anonim poświęcił w trzech tomach swego dzieła także sporo miejsca dziejom Polski od czasów legendarnych do roku 1113.
Utwór napisany jest rytmizowaną łacińską prozą, niekiedy rymowaną i płynnie przechodzącą w wiersz.
Idealizacja władców Polski: Bolesława Chrobrego oraz Bolesława Krzywoustego
Bolesław Chrobry ukazany jest w Kronice polskiej jako potężny i bogaty monarcha, posiadający przymioty idealnego władcy: sprawiedliwość, roztropność i pobożność.
O jakże wielką była roztropność i doskonałość Bolesława, który w sądzie nie miał względu na osobę, narodem rządził tak sprawiedliwie, a chwałę Kościoła i dobro kraju miał za najwyższe przykazanie! A do tej sławy i godności doszedł Bolesław sprawiedliwością i bezstronnością, tymi samymi cnotami, które początkowo zapewniły wzrost potędze państwa rzymskiego. Bóg wszechmogący udzielił królowi Bolesławowi tyle dzielności, potęgi i zwycięstw, ile w nim samym obaczył dobroci i sprawiedliwości wobec siebie oraz wobec ludzi. Taka sława, taka obfitość dóbr wszelkich i taka radość towarzyszyła Bolesławowi, na jaką zasługiwała jego zacność i hojność.
Polska pod władzą króla Bolesława miała być zasobną, bogatą krainą:
Kraj, gdzie powietrze czyste, ziemie żyzne, lasy miodne, wody rybne, rycerze dzielni, chłopi pracowici, konie wytrzymałe, woły do orki zdatne, krowy mleczne, owce wełniste.
Przy opisie Polski Gall Anonim przywołuje topos kraju mlekiem i miodem płynącego (nawiązanie do biblijnej Ziemi Obiecanej - Wj, 7,8), a także topos z złotego wieku, który kończy się wraz ze śmiercią króla Bolesława.
Zdecydowanie najważniejszym bohaterem Kroniki jest jednak Bolesław Krzywousty, którego życiorys miał być naznaczony dowodami szczególnej łaski, od samego jego poczęcia.
Narodziny księcia Bolesława miały być bowiem wymodlone przez jego rodziców i wstawiennictwo św. Idziego, którego kult na skutek działalności Benedyktynów był w średniowieczu bardzo żywy. O cudownych narodzinach Bolesława Gall Anonim opowiedział…wierszem.
Bolesław Krzywousty jest ukazany jako władca odbudowujący potęgę Polski i zmierzający do odrodzenia królestwa polskiego. Opatrzność nie przestaje czuwać nad jego życiem, stąd nadzywczajne przymioty księcia: dojrzałość umysłowa od wczesnego dzieciństwa, waleczność, rycerskość i oczywiście pobożność.
Fragmenty Kroniki polskiej znajdziesz tutaj.
Znaczenie Kroniki dla kultury polskiej
Dzieło Galla Anonima jest ważne bez wątpienia ze wględu na jego walory historyczne. Z tego względu stało się ono inspiracją dla powstania kolejnych kronik - przede wszystkim łacińskiej Chronica Polonorum Wincentego Kadłubka.
Kronika Galla stała się także źródłem legend, przede wszystkim tzw. legendy piastowskiej, zawartej w trzech pierwszych rozdziałach I księgi kroniki. Znajdujemy tu opowieść o księciu Popielu, gościnnym choć ubogim Piaście i jego żonie Rzepce, ich synu Siemowicie. Dowiadujemy się także, że nazwa miasta Gniezno znaczy tyle co gniazdo.
