Kontekst historyczny
Pieśń o Rolandzie - najstarsze francuskie dzieło gatunku chansons de geste, została zredagowana w formie pisemnej na przełomie XI i XII wieku. Było to 300 lat po opisanych w poemacie zdarzeniach - tj. wyprawie Karola Wielkiego (768-814) do Hiszpanii.
Ze średniowiecznych kronik wiadomo, że w 778 roku Karol przeprawił się ze swymi wojskami przez Pireneje, zdobył miasto Pampeluna, nie udało mu się jednak odbić zajętej przez Maurów Saragossy; po kilkutygodniowym oblężeniu wycofał się i powrócił do Francji. Podczas odwrotu tylna straż królewska została zaatakowana przez Basków (lub Gaskończyków) w wąskim wąwozie pirenejskim.
Frankowie ponieśli wówczas całkowitą klęskę, zginęło wielu dostojników i przywódców, m.in. hrabia Roland, zwierzchnik Marchii Bretońskiej.
Legenda Rolanda
Historia opowiedziana Pieśni o Rolandzie przez nieznanego z imienia autora jest jednak nieco inna.
Fabuła Pieśni o Rolandzie nie jest skomplikowana. Król Maurów, Marsyl, stacjonujący w Saragossie, postanawia pozbyć się Karola z Półwyspu Iberyjskiego: udając skruchę i chęć pojednania wysyła posłów z prośbą o pokój i obietnicą złożenia hołdu lennego, w zamian za co Karol ma opuścić teren Hiszpanii. Król Franków zgadza się i wojska frankońskie zmierzają ku granicy.
Za namową zdrajcy Ganelona, sprzymierzonego z Marsylem, na dowódcę tylnej straży zostaje wyznaczony Roland, siostrzeniec Karola. W wąwozie Ronceavaux wojska saraceńskie atakują jego oddział. Kulminacyjnym punktem bitwy jest walka i śmierć Rolanda, który składa swe życie w ofierze królowi i słodkiej Francji, swojej ukochanej ojczyźnie.
Sama bitwa przedstawiona została w sposób zbliżony do opisów walk charakterystycznych dla antycznych eposów, zaś postać tytułowego bohatera stała się uosobieniem ideału średniowiecznego rycerza, kierującego się poczuciem obowiązku wobec Boga, króla i ojczyzny oraz honorem i dumą. W ten oto sposób w opowieści o zdarzeniu sprzed kilku wieków znalazły swe odbicie idee i nastroje epoki wypraw krzyżowych.
Chansons de geste (pieśń o czynach) - cechy gatunku.
Utwór, choć formalnie zaliczany do epiki, ma niewątpliwe cechy pieśni, co momentami upodabnia go do liryki.
Pieśń o Rolandzie odczytywać można jako bohaterski epos, analogiczny do tych, jakie tworzyli pisarze starożytni. Jest to opowieść o wielkich czynach przodków, w języku francuskim chanson de geste.
Autor utworu nie jest znany z imienia. Zakłada się, że był on związanym z Normandią klerkiem lub żonglerem.
Chansons de geste recytowane były przez wędrownych żonglerów i truwerów przy akompaniamencie liry na zamkach rycerskich, na odpustach i jarmarkach.
Formalnie gatunek ten zaliczany jest do szerszej kategorii, tzw. eposu rycerskiego..
Epos rycerski posiada następujące cechy:
- należy do epiki
- przedstawia heroiczne czyny sławnych rycerzy lub władców
- ma charakter parenetyczny - czyli ukazuje wzorce osobowe rycerza i władcy
- jest napisany stylem patetycznym
W czym Roland różni się od współczesnego człowieka?
Charakter Rolanda, jego postępowanie i wartości, którym słuzy są wyraźnie naznaczone cechami średniowiecza i różnią się znacznie od cech i postaw typowych dla człowieka XXI wieku. Oto kilka kluczowych różnic:
Wartości i światopogląd
Roland żyje w czasach feudalnych, kiedy ważne są wartości rycerskie: honor, lojalność wobec króla i wierność chrześcijaństwu. Współczesny człowiek XXI wieku ma bardziej zróżnicowany i zglobalizowany światopogląd, oparty na wartościach demokracji, równości, praw człowieka i różnorodności kulturowej.
Religijność
W Pieśni o Rolandzie chrześcijaństwo oraz walka w imię Boga z innowiercami odgrywa kluczową rolę jako motyw i inspiracja dla postaci. W dzisiejszym świecie ludzie mogą mieć różne przekonania religijne lub być agnostykami czy ateistami, a rola religii jest często inna niż w średniowieczu.
Hierarchia społeczna
Społeczeństwo, w którym żyje Roland, jest zorganizowane w hierarchiczną strukturę feudalną, z wyraźnym podziałem na rycerzy, duchowieństwo i chłopstwo. W XXI wieku społeczeństwa są bardziej zróżnicowane pod względem społecznym i ekonomicznym, a hierarchie bywają mniej wyraźne.
Postrzeganie władzy
W Pieśni o Rolandzie władza króla i suwerena jest bezwzględna, a Roland gotów jest oddać życie za swojego władcę. W dzisiejszym świecie ludzie mają bardziej krytyczny stosunek do władzy i często oczekują odpowiedzialności, przejrzystości i demokratycznego zarządzania.
Obowiązek i lojalność
Roland traktuje obowiązek wobec króla i honor jako wartości nadrzędne, gotów jest walczyć do śmierci, aby spełnić swe zobowiązania. W dzisiejszym świecie indywidualizm i osobiste wybory są bardziej podkreślane, a obowiązki i lojalność mogą mieć inne znaczenie.
Relacje międzyludzkie
Relacje międzyludzkie w Pieśni o Rolandzie oparte są na hierarchii, lojalności i rycerskim kodeksie. W dzisiejszym świecie relacje międzyludzkie są bardziej złożone i różnorodne, oparte na wzajemnym szacunku, równości i indywidualnych wartościach.
Kształtowanie tożsamości
Tożsamość Rolanda i innych postaci w Pieśni o Rolandzie jest mocno ukształtowana przez ich rolę społeczną i rycerskie wartości. W dzisiejszym świecie tożsamość jest bardziej skomplikowana i może być kształtowana przez wiele różnych czynników, takich jak kultura, narodowość, edukacja i osobiste doświadczenia.
Warto pamiętać, że Pieśń o Rolandzie stanowi odzwierciedlenie swojego czasu i kultury, a różnice między Rolandem a człowiekiem XXI wieku wynikają z odmiennego kontekstu historyczno-społecznego obu epok.