Dramat antyczny

Geneza dramatu antycznego.

Dramat - jeden trzech rodzajów literackich- wywodzi się z obrzędów religijnych ku czci boga Dionizosa. Zalążki dramatu, którego istotą jest odgrywane przed widzami przedstawienie, tkwią w pieśni dedykowanej Dionizosowi - dytyrambie. Ponieważ zwierzęciem poświęconym bogu wina był kozioł (gr. tragos) tradycja głosi, że śpiewający dytyramb przebrani byli w skóry koźląt. Wykonywana przez nich pieśń określana była mianem pieśni (gr.odḗ lub aoide ) kozłów - stąd nazwa tragedia to w istocie kontaminacja dwóch słów: tragos oraz odḗ lub aoide.

Z czasem uczestnicy obrzędów podzielili się na aktorów wraz z chórem oraz widzów. Tym drugim przypadła w udziale cokolwiek bierna funkcja obserwatora tego, co dzieje się na scenie. Jednak była to bierność pozorna - w istocie widz dramatu był ogromnie zaangażowany w oglądane przedstawienie a uczucia, których wtedy doznawał, przede wszystkim doświadczenie współczucia i trwogi, przyczyniały się do głębokiego, moralno-emocjonalnego wstrząsu - katharsis.

Teatr antyczny wypracował gatunki dramatu, które na wiele wieków określiły rozwój sceny teatralnej Europy. Były to tragedia, komedia.

Cechy tragedii antycznej

1. Budowa tragedii - utwór otwiera prolog, czyli wprowadzenie w akcję. Na końcu prologu występuje tak zwany węzeł dramatyczny, czyli wydarzenie rozpoczynające zdarzenia w dramacie. Akcja jest podzielona na epejsodiony (epizody), w których bohaterowie uczestniczą w kolejnych zdarzeniach oraz stasimony, czyli pieśni chóru komentującego akcję. Utwór kończy katastrofa, po której następuje epilog, zawierający pouczenie skierowane do widzów.

2. Zasada trzech jedności - opierająca się na założeniu, że czas trwania akcji dramatu musi być jak najbardziej zbliżony do czasu przedstawienia. Jedność czasu zakładała, że akcja może trwać najdłużej dobę, jedność miejsca polegała na usytuowaniu akcji w tym samym miejscu, zaś jedność akcji realizowała się poprzez jednowątkowość dramatu, nie istniały w nim wątki poboczne.

3. Zasada decorum - inaczej zasada stosowności. Styl tragedii był jednoznacznie wysoki, nie zawierał wulgaryzmów ani elementów mowy potocznej. Na scenie nie pokazywano wydarzeń krwawych. O śmierci bohaterów widzowie dowiadywali się zwykle ze słów posłańca. Bohaterami mogły być jedynie osoby wywodzące się z wyższych sfer, np rodów królewskich. Tematyka oparta była wyłącznie o mity.

4. Zasada jedności estetyki - w tragedii nie było miejsca na sceny komiczne lub groteskowe.

5. Brak scen zbiorowych - na scenie mogło występować jednocześnie najwyżej trzech aktorów prowadzących dialog (nie licząc chóru).

6. Tragizm - kategoria estetyczna cechująca obraz świata w tragedii. Tragizm polega na konflikcie tragicznym, a więc konflikcie równorzędnych wartości, wobec którego staje bohater utworu. Każdy wybór będzie niósł ze sobą winę tragiczną - a więc taką, której nie można uniknąć. Tragizm w rozumieniu antycznym wynika z koncepcji fatum, a więc losu jako nieuchronnej konieczności, podlegającej bezosobowej sile, która kieruje ludzkim życiem. Tragizm wydarza się wtedy, kiedy w owej nieuchronnej konieczności podlega jednostka wybitna, pragnąca rzucić jej wyzwanie i w tym ambitnym porywie skazana na klęskę.

Owa wybitna jednostka, stając przeciwko wyrokom losu, nacechowana jest hybris - pychą, a więc przekonaniem (niekiedy nieuświadomionym), że mozna przeciwstawić się prawu kosmosu, porzucić wyznaczonem nam w nim miejsce.

Elementy tragedii według Poetyki Arystotelesa

W tragedii musi wystąpić główny bohater a akcja musi polegać na zmianie jego losu ze szczęścia w nieszczęście.

Bohater powinien być osobą pod względem charakterologicznym podobną do przeciętnego człowieka - powinien mieć swoje zalety, ale również jakieś znamienne wady, np. dumę, zapalczywość, łatwość popadania w gniew.

Bohaterów ów powinien popełnić jakiś błąd, spowodowany jednak nie niegodziwymi motywami, lecz tym, co Arystoteles nazywa hamartią - czyli błędnym osądem, chwilowym zaślepieniem, niewłaściwą interpretacją faktów lub uczuć.

Hamartia prowadzi do tragicznych konsekwencji w postaci odmiany losu bohatera - perypetii, bohater traci wszystko, co było mu drogie, łącznie z własnym życiem.

Widz tragedii antycznej, identyfikując się z bohaterem, naturalnie odczuwał będzie współczucie wobec głównej postaci oraz trwogę o siebie. Tragedia uświadamia nam bowiem, że wszyscy mamy te same cechy, które czynią nas podatnymi na uleganie katastrofom, a los jest poza naszą kontrolą.

Na temat powyższych aspektów rozumienia tragedii w Poetyce Arystotelesa posłuchasz tutaj:

komedia staroattycka

Komedia, podobnie jak tragedia, także wyrasta z obrzędów ku czci boga Dionizosa.

O ile jednak tragedia ukazywała bogów i bohaterów zmagających się z wielkimi problemami przeznaczenia, o tyle komedia stanowiła zwierciało rzeczywistości. Ukazywała w przejaskrawiony, karykaturalny sposób ludzkie wady, co pozwalało piętnować negatywne zjawiska społeczne, krytykować polityków, upominać się o sprawiedliwość.

Nazwa komedia wywodzi się od greckich słów komos , tj. wesoły orszak oraz aoide, pieśń.

Cechy komedii to:

• łączenie realistycznej wizji rzeczywistości z elementami fantastyczno-mitologicznymi
• okolicznościowy i aktualny charakter
• bohaterowie wywodzący się z niższych stanów społecznych - rzemieślnicy, kupcy, nawet niewolnicy
• zachowana zasada jedności czasu (akcja nie dłuższa niż 24 godziny)
• możliwe różne miejsca akcji (wskazywały na to dekoracje)
• akcja składająca się z zabawnych sytuacji, kończąca się szczęśliwie
• jezyk potoczny, zróżnicowany stylistycznie
• komizm postaci, słowny oraz sytuacyjny.