Podstawowa zasada struktury - trójdzielność pracy
Całe wypracowanie, jak wiadomo, powinno dzielić się na trzy bloki:
- wstęp,
- rozwinięcie,
- zakończenie.
Poszczególne bloki natomiast składają się z akapitów, czyli wyróżnionych graficznie członów tekstu, stanowiących logiczną całość znaczeniową.
1. Zasady tworzenia akapitu
Każdy akapit, jako logiczna całość znaczeniowa, także powinien zawierać wstęp, rozwinięcie oraz zakończenie. Wyjątek stanowią tzw. akapity łącznikowe, służące powiązaniu części tekstu.
Możesz myśleć o pojedynczym akapicie jak o mini-rozprawce. To znaczy, takiej całości, w której zawiera się:
- pewne twierdzenie (teza, opinia, stanowisko,) zwana niekiedy wypowiedzeniem tematowym,
- rozwinięcie wraz z przykładem z literatury
- zakończenie, czyli wniosek lub podsumowanie myśli.
Pamietaj, że akapit powinien stanowić zwartą myślowo całość, zatem jeśli w trakcie pisania nasunie ci się ciekawy wątek, ale odrębny od tego, o czym piszesz w ramach konkretnego argumentu, umieść go w osobnym akapicie.
2. Układ akapitów w wypracowaniu.
Na użytek pracy typu maturalnego najlepiej przyjąć założenie, że wstęp będzie zawierał jeden akapit, rozwinięcie kilka akapitów (ich ilość zależeć będzie od koncepcji pracy), zakończenie - znów jeden akapit.
Akapit wstępny powinien składać się z:
- wprowadzenia, w którym pojawić się powinna refleksja nad sensem tematu, przedstawienie kluczowych pojęć tematu, zarys koncepcji pracy
- stanowisko autora pracy - nie musi to być teza wyrażona jednym zdaniem!
Akapit będący częścią rozwinięcia pracy powinien zawierać:
- zdanie twierdzące (wypowiedzenie tematowe), uzasadniające sformułowane we wstępie stanowisko (“tezę”)
- przykład z tekstu literackiego (problem, sytuację bohatera, element fabuły), który znakomicie ilustruje argument, czyli realizuje wskazany aspekt tematu.
- kontekst, który wzbogaca interpretację wybranego tekstu literackiego, zawsze w związku z analizowanym problemem.
- na końcu akapitu wstępny wniosek z przeprowadzonej analizy, który potwierdza tezę całej pracy.
Akapit kończący pracę powinien zawierać:
- podsumowanie argumentów, czyli sumaryczne zestawienie wszystkich argumentów
- wnioski finalne - potwierdzenie stanowiska.
3. Uporządkowanie akapitów
Akapity mogą być uporządkowane lepiej lub gorzej, co przekłada się na punktację z kryterium struktura wypracowania.
Uporządkowanie lepsze - problemowe, tj, każdy akapit przedstawia określony problem, w kolejności wynikającej ze stanowiska piszącego, przedstawionego we wstępie. To aspekt argumentacji, a nie tekst literacki jest tu czynnikiem organizującym kompozycję pracy.
Uporządkowanie gorsze - formalne (liniowe), tj, kolejność argumentacji jest wyznaczone przez kolejne utwory, służące jako przykłady, w porządku jeden po drugim, bez ujęcia problemowego (np dowolnie można by przestawić kolejność akapitów, co nie wpłynęłoby na strukturę wywodu)
Czym jest spójność wypowiedzi?
Spójność wypowiedzi polega na zachowaniu zgodności logicznej i treściowej pomiędzy zdaniami w poszczególnych akapitach oraz pomiędzy kolejnymi akapitami w całym tekście.
Jak budować spójność między zdaniami (wewnątrz akapitu)?
- stosuj synonimy, zastępuj nazwy własne rzeczownikami pospolitymi, np. Czy można ten spór rozstrzygnąć? Wydaje się, że konflikt między Antygoną i Kreonem jest nierozwiązywalny/ Wydaje się, że spór między dziewczyną a jej wujem jest nierozwiązywalny.
- używaj podmiotu domyślnego, np. Antygona postanawia sprzeciwić się Kreonowi i pochować brata. Nie obawia się kary za złamanie zakazu.
- posługuj się zaimkami, np. Antygona prezentuje inną postawę niż Kreon. Nadrzędnymi są dla niej prawa boskie.
- nawiązuj do poprzedniego zdania, np. Nieprzestrzeganie prawa obowiązującego w państwie jest prostą drogą do anarchii. A ta może prowadzić do nieszczęścia.
- wykorzystuj wyrażenia sygnalizujące wyliczenie, wnioskowanie, np. między innymi… na przykład… następnie… a więc… a zatem… dlatego…
Typowe błędy w kompozycji pracy to:
- chaos myślowy (brak zasady, dominanty kompozycji)
- nieuzasadnione dysproporcje w argumentacji, długości akapitów itp.
- dygresje – pisanie o wszystkim, co przychodzi na myśl
- brak łączności pomiędzy fragmentami pracy
- brak hierarchii elementów
- brak zakończenia (zarówno w poszczególnych akapitach jak i w całej pracy).