Filozofia spotkania

Filozofia dialogu

XX-wieczny nurt filozoficzny nazywany też filozofią spotkania lub filozofią Innego kojarzony jest z takimi myślicielami jak Martin Buber, Karl Barth, Emmanuel Levinas oraz Gabriel Marcel. Spośród polskich myślicieli na miano filozofa dialogu bez wątpienia zasługuje ksiądz Józef Tischner.

Myśl dialogowa zakłada, że człowiek jest istotą z natury skierowaną ku interakcji z drugim, zwróconą ku innym. Najważniejszym elementem ludzkiej egzystencji jest relacja Ja - Ty, która jest zasadniczo odmienna od relacji Ja- To.

Relację Ja- Ty można rozumieć jako doświadczenia Innego, a jej podstawą formą jest rozmowa, dialog. Nie chodzi tu oczywiście o zwykłą, codzienną wymianę zdań z innymi ludźmi, którą często traktujemy rutynowo, automatycznie, bezrefleksyjnie.

W doświadczeniu Innego liczy się prawdziwe, autentyczne rozpoznanie egzystencji drugiego człowieka, która jest równie prawdziwa, jak moja egzystencja, chociaż odmienna od niej.

To właśnie w sytuacji spotkania, czyli relacji dwoja ludzi (rozmowie, dialogu) odkrywa się prawdziwe człowieczeństwo, które jest zawsze relacyjne, dialogowe.

Autentyczna rozmowa (spotkanie) to także ogromna etyczna odpowiedzialność. W końcu jeśli ktoś przekazał mi ważne prawdy o sobie, to ja staję się powiernikiem tych prawd, staję się niejako świadkiem istnienia drugiego człowieka.

Równocześnie sama rozmowa ma także wartość egzystencjalną - prawda, jaką oferuje mi drugi człowiek, wzbogaca mnie, buduje to, kim jestem. Każde spotkanie jest więc zawsze aktem wzajemnym i wzajemnie wzbogacającym.

Jak pisał Martin Buber:

W życiu ciągle się ktoś do nas zwraca, odpowiadać możemy myślą, słowem czynem, tworzeniem, wpływem. Zazwyczaj nie słuchamy wezwania skierowanego do nas albo przerywamy je paplaniną. Ale jeżeli słowo przychodzi do nas, istnieje na świecie ludzkie życie, chociażby było poszarpane. Rozpalenie odpowiedzi /…/ zdarzające się za każdym razem, kiedy spotykamy się ze słowem skierowanym do nas samych, nazywamy odpowiedzialnością. (Buber, 451)

Głęboka rozmowa dwojga ludzi, w której otwierają się oni na siebie, nie grają przed sobą, ale autentycznie słuchają drugiej strony, nie jest czymś, co wydarza się bardzo często. Można mieć setki znajomych i nieustannie występować w różnych sytuacjach społecznych i nigdy nie spotkać się z drugim człowiekiem.

Dopiero niezwykła chwila prawdziwego dialogu, w którym dwoje ludzi rozmawia ze sobą, mówiąc i słuchając siebie nawzajem, odsłania wewnętrzną prawdę o człowieku.

Wejście w dialog z drugim człowiekiem stwarza przestrzeń do udzielenia mu pomocy. Jak pisze Karl Barth:

Udzielać pomocy to tyle, co stać czynnie przy drugim człowieku - stać tak blisko, aby własne działanie było wsparciem dla jego działania. Udzielać pomocy znaczy zatem tyle, co nie pozostawiać drugiego człowieka w jego byciu i działaniu sobie samemu, lecz własnym byciem i działaniem uczestniczyć zarazem w problemach, troskach, ciężarach i utrapieniach jego bycia i działaniach . (Barth s.53)

W prawdziwym spotkaniu ujawnia się zatem etyczno-egzystencjalna relacja (nazywana niekiedy miłością?), która niejako zobowiązuje ludzi względem siebie, aby byli na siebie otwarci, aby stanowili dla siebie nawzajem wsparcie. Oczywiście człowiek, istota wolna, może taką relację przerwać lub wręcz odrzucić, ale dzieje się to zawsze za cenę pewnej “winy”.

Warto spojrzeć na ważne spotkania, które wydarzają się w literaturze. Które rozmowy bohaterów zasługują na to miano? Wydaje się, że mistrzem ukazania dialogu jest Fiodor Dostojewski, ale przecież nie tylko on.

Rozmowa nie musi być długa, aby miała znamiona spotkania - jej znaczenie i intensywność wyznacza przecież zaangażowanie jej uczestników.

Zadanie

Która z poniżej wyróżnionych rozmów zasługuje na miano dialogu/ spotkania/ doświadczenia Innego? Uzasadnij odpowiedź. A może zaproponujesz inne literackie przykłady spotkań?

• Rozmowa Księdza Piotra z Konradem w Dziadach Cz. III?

• Rozmowy Wokulskiego z Rzeckim z Szumanem z Ochockim z Geistem Z Wąsowską w Lalce?

• Rozmowa Jacka Soplicy z Gerwazym (księga X) w Panu Tadeuszu?

• Rozmowy Raskolnikowa z Sonią, z Marmieładowem, ze Swidrygajłowem? w Zbrodni i karze?

• Rozmowa Winstona Smitha z Julią w Roku 1984?

• Rozmowy bohaterów Dżumy?