Geneza satyr
Ignacy Krasicki, jako czołowy reprezentant klasycyzmu, świetnie nadawał się do formułowania krytycznych sądów na temat szlachty.
Był zwolennikiem Stronnictwa Patriotycznego (obozu reform) podczas obrat Sejmu Czteroletniego.
W 1779 roku w Warszawie, ukazał się tom satyr jego autorstwa, w których Krasicki piętnował wady szlachty. Najbardziej znane utwory w tym zbiorze to Do króla, Pijaństwo i Żona modna.
Poeta skupił się w nich na przedstawieniu dwóch skrajnych postaw: kosmopolityzmu i sarmatyzmu, które składały się na mentalność szlachecką.
Przedstawicielką kosmopolityzmu jest Żona Modna - osoba próżna, zaabsorbowana sobą, materialistka, obojętna na sprawy polityczne.
Pijaństwo oraz Do króla ilustruje postawę staropolskich sarmatów. Odznaczają się oni zaściankowością, megalomanią, ciasnymi horyzontami, słabością do alkoholu.
Satyry obalają mit doskonałości szlacheckiej demokracji. Szlachta poprzez ignorancję oraz skupienie na własnych, partykularnych interesach doprowadziła Rzeczpospolitą do upadku.
Charakter satyr
Satyra jest utworem literackim, który ośmiesza wady ludzkie, sposoby postępowania, poglądy, obyczajowość, stosunki społeczne i polityczne. Jedną z jej cech warsztatowo-gatunkowych określa się mianem deformacji parodystycznej – chcąc osiągnąć cel dydaktyczny, poeci ukazywali typowe figury, w sposób nierzeczywisty intensyfkując ich negatywne cechy. Nie chodziło tu bowiem o piętnowanie konkretnych osób, lecz zjawisk społecznych.
Żona modna
Tekst satyry znajdziesz tutaj.
Wbrew pozorom – a pozór taki stwarza choćby tytuł – ostrze satyry nie jest wymierzone wyłącznie w modną damę epoki oświecenia, której jedynym celem byłoby podążanie za modami płynącymi ze stolicy Francji. Naturalnie Ignacy Krasicki żartuje sobie z życiowych aspiracji elegantki, wyjętej żywcem z francuskiego żurnala, czyni to jednak w sposób pobłażliwy i pogodny.
Prawdziwym czarnym charakterem satyry okazuje się ostatecznie narrator - ów nieszczęsny mąż, który uwiódł przyszłą żonę, udając kogoś, kim nie był – kłamał, aby zyskać posag w postaci wsi, graniczących z jego dobram.
Zadaniem czytelnika jest zatem prawidłowo odczytać przesłanie satyry.
Do króla
Tekst satyry znajdziesz tutaj.
Satyra na pozór “besztająca” rządzącego monarchę.
Lista zarzutów jest obszerna: pochodzenie króla, jego młody wiek, łagodność charakteru, zamiłowania literackie i artystyczne. Język satyry jest ostry, dosadny, brak tu charakterystycznych dla panegiryzmu oznak poddaństwa i dyspozycyjności. Zdawałoby się, że cała wypowiedź została zaadresowana nie do króla, władcy – bądź co bądź – wielkiego kraju, ale do kolegi z jednej ławy jezuickiego lub pijarskiego kolegium.
Czy jednak satyra Krasickiego rzeczywiście piętnuje repertuar wad Stanisława Augusta? Jest całkowicie odwrotnie. Ponieważ poeta wykorzystał tu asteizm, a zatem pochwałę w formie zarzutów, wszystkie oskarżenia należy interpretować jako komplementy. Książę Biskup, dzięki owej specyfcznej formule odwrócenia, wystawia dość jednoznaczne i gorzkie w wymowie świadectwo umysłowości politycznych przeciwników władcy. Satyra jest w rzeczywistości wymierzona w obóz konserwatywnych przeciwników reform królewskich i obnaża dość wąski horyzont umysłowy sarmackiej szlachty.