Dramat szekspirowski

Rozwój teatru w Anglii przełomu XVI i XVII wieku.

Dramat Szekspirowski rozwijał się w ramach tzw. teatru elżbietańskiego, rozpowszechniającego przedstawienia teatralne dla szerokich rzesz odbiorców.

Warunkiem dla zaistnienia tak rozumianego teatru był rozwój renesansowych miast, sprzyjający pojawieniu się wspólnoty widzów, podobnej do tej, jaka podziwiała wielkich dramaturgów greckich. W 1576 roku powstał w Londynie pierwszy teatr - tj budynek przeznaczony do wystawiania przedstawień. Z czasem Londyn stał się prawdziwym miastem teatrów, było ich tam więcej niż w jakimkolwiek innymi mieście Europy.

Ponieważ część nabożnych obywateli czuła się zgorszona popularnością sztuk teatralnych i przekonana, że prowadzą one do rozpasania oraz demoralizacji młodzieży, część teatrów, zwłaszcza publicznych, skierowanych do dużej i niebogatej widowni, została relegowana poza granice miasta. Nie wpłynęło to jednak na spadek popularności teatru, który stał się w owym czasie ulubioną rozrywką londyńczyków. Ceny biletów były na tyle niskie, by właściwie każdy mógł sobie pozwolić na udział w spektaklu.

Jako że przedstawienia miały się podobać wielu widzom, niezależnie od ich gustów i wykształcenia, sztuki odznaczały się sensacyjną fabułą, miały zapewniać rozrywkę i dobrą zabawę, intensywnie wzruszać a także budzić grozę. Dramaty Szekspira wpisywały się w tę tendencję, a równocześnie osiągnęły ogromne walory artystyczne.

Cechy tragedii Szekspirowskiej.

1. Zerwanie z zasadą trzech jedności - akcja może toczyć się wiele dni, nawet lat, rozgrywać się w wielu miejscach oraz zawierać wiele wątków.

2. Rezygnacja z chóru - i tym samym stasimonów jako części utworu. Akcję utworu budują teraz akty, podzielone na sceny. Rolę komentarza do akcji, który w teatrze antycznym zapewniał chór, sprawują w dramacie Szekspirowskim długie monologi bohaterów, w których przedstawiają oni motywację dla swego postępowania.

3. Porzucenie zasady decorum - dramat zawiera sceny krwawe i drastyczne, pokazywana jest śmierć bohaterów, poza postaciami z wysokich rodów ukazywani są także bohaterowie pospolici, niekiedy nawet wulgarni.

4. Łączenie konwencji - np. tragizmu z komizmem.

5. Występowanie scen zbiorowych.

6. Pojawienie się wątków i postaci fantastycznych - jednak nie stanowią one motoru napędzającego akcję, bardziej składają się na budowanie nastroju tajemniczości i grozy.

7. Pogłębienie psychologicznej charakterystyki bohaterów - postacie są ludźmi o skomplikowanej psychice, kierującymi się złożonymi motywami, trudnymi do jednoznacznej oceny.

8. Temat jest zaczerpnięty z popularnych w czasach Szekspira tekstów kultury: legend, opowieści ludowych, historii.

9. Tragizm nie wynika już z losu pojętego jako nieuchronna konieczność, ale z wielkich namiętności i wewnętrznych sprzeczności samych bohaterów. Najczęściej jest to sprzeczność między uczuciem a racjonalną refleksją bohatera.

Mimo odejścia od antycznej kategorii Fatum, tragizm w dramatach Szekspira pozostaje przejmujący. W Makbecie (ale również w innych sztukach Szekspira) zawarta jest prawda, że każde szaleństwo i podłość człowieka mają swoje źródła w naszej własnej naturze; że wszyscy nosimy w sobie całą ludzką kondycję, wraz z tym, co w niej wspaniałe i nikczemne. Makbet pokazuje, że w pewnych okolicznościach wszyscy możemy okazać się zdolni do wszystkiego, skoro nie ustrzegł się upadku wrażliwy i dzielny rycerz.

Identyfikując się z głównym bohaterem, rozumiemy, że nasze własne życie równie łatwo może rozpaść się w gruzy, jeśli nie najlepsze cechy naszego charakteru, które na razie, na skutek sprzyjających okoliczności, nie miały szansy zadziałać przeciwko nam, w pewnych warunkach przejmą nad nami kontrolę.