Wypracowanie na poziomie rozszerzonym - informacje ogólne
Jak zapewne wiesz, matura w 2024 roku będzie podobna do tej z roku 2023. W przypadku egzaminu z języka polskiego oznacza to, że zdający rozszerzenie (PR) będzie pisał tylko wypracowanie na podstawie jednego z dwóch obecnych w arkuszu tematów.
Za wypracowanie, podobnie jak na poziomie podstawowym (PP) zdający będzie mógł otrzymać maksymalnie 35 punktów. Kryteria oceny egzaminu w ogólnym zarysie wyglądają tak samo, jak w przypadku PP.
Maturzysta na PR zatem za wypracowanie uzyskać 35 punktów przyznawanych w czterech kategoriach:
- Spełnienie formalnych warunków polecenia (SFWP) [1 pkt]
- Kompetencje literackie i kulturowe (KLiK) [16 pkt]
- Kompozycja wypowiedzi (KW) [7 pkt]
- Język wypowiedzi (JW) [11 pkt]
To, co odnosi się do poszczególnych kryteriów matury PP odnosi się też do matury PR. Jeśli zatem chcesz zapoznać się z ogólnym omówieniem tych kryteriów, odsyłam cię tutaj.
W 2024 zdający rozszerzenie nie będzie zatem pisał testu historyczno-literackiego, który ma stać się częścią matury do 2025 roku.
Warto jednak mieć świadomość, że wypracowanie na maturze rozszerzonej oraz sposób jego oceny różni się, wbrew pozorom podobieństwa, znacząco od egzaminu na poziomie podstawowym.
Główna różnica zaznacza się już w wytycznych zamieszczonych w arkuszu przed tematami
Na PR zdający musi
- odwołać się do trzech, a nie dwóch tekstów literackich, w tym jednego będącego lekturą obowiązkową. W jednym z obecnych w arkuszu tematów tytuł lektury (zazwyczaj z listy lektur dla PR) będzie wymieniony. W przypadku tematu bez wskazanej lektury zdający musi wybrać samodzielnie jedną z pozycji na zamieszczonej w arkuszu liście.
- upewnić się, że trzy przywołane w pracy utwory reprezentują co najmniej dwie epoki literackie (innymi słowy: wszystkie trzy utwory nie mogą należeć do tej samej epoki literackiej)
- odwołać się do co najmniej jednego kontekstu
Same tematy PR również się różnią od tematu PP. Tematy PP odnoszą się sytuacji życiowej człowieka, w tym jego doświadczeń egzystencjalnych, wyborów moralnych, konsekwencji podejmowanych decyzji itp.
Tematy PR zawsze odnoszą się do jakiegoś zagadnienia z zakresu teorii literatury oraz wymagają od zdającego, że będzie dokonywał analizy składników struktury utworu literackiego (jak tematy, toposy, aluzje czy konstrukcja świata przedstawionego), kładąc nacisk na ich powiązanie z głównymi zagadnieniami utworu. Analiza ta może obejmować także relacje z tradycją literacką lub kontekstem epoki, w jakiej utwór został stworzony.
W niniejszym poście przedstawię kryteria oceny wypracowania na poziomie rozszerzonym, akcentując różnice w stosunku do egzaminu podstawowego. Następnie omówię strategie, które w poszczególnych kryteriach oceny pozwolą ci zdobyć jak więcej punktów.
1. Spełnienie formalnych warunków polecenia (1 pkt)
Egzaminator w tym kryterium sprawdzi, czy:
- nie popełniłaś/popełniłeś błędu kardynalnego
- odwołujesz się do lektury obowiązkowej wybranej z listy lektur zamieszczonej w arkuszu egzaminacyjnym
- przywołujesz utwory literackie reprezentujące dwie epoki literackie
- twoja praca dotyczy problemu wskazanego w poleceniu
- wypracowanie jest w jakiejkolwiek części wypowiedzią argumentacyjną.
Opis całego kryterium znajdziesz w poście dotyczącym matury na poziomie podstawowym.
2. Kompetencje literackie i kulturowe (maksymalnie 16 punktów)
Podczas oceniania twojego wypracowania w tym kryterium, egzaminator będzie sprawdzał, czy:
- wykorzystałeś/zastosowałeś znajomość– odpowiednio – wskazanej w poleceniu lub wybranej lektury obowiązkowej oraz innych utworów literackich – reprezentujących różne epoki literackie – w sposób funkcjonalny, czyli np. czy przywołałeś/przytoczyłeś w pracy takie konwencje, omówiłeś/omówiłaś takie motywy literackie, które wspierają twój tok rozumowania
- funkcjonalnie wykorzystałeś/wykorzystałaś odpowiedni kontekst
- przedstawiłeś/przedstawiłaś bogatą argumentację, świadczącą o twojej erudycji
- wykazałeś/wykazałaś się wiedzą i umiejętnościami z zakresu kształcenia literackiego i kulturowego w zakresie rozszerzonym
- nie popełniłeś/popełniłaś błędów rzeczowych zarówno w odniesieniu do przywołanych tekstów literackich oraz kontekstów, jak i terminologii historycznoliterackiej oraz/lub teoretycznoliterackiej.
Główna różnica w stosunku do PP zawiera się w zasadzie przyznawania punktów za funkcjonalne odniesienie do utworów literackich.
-
matura podstawowa - częściowo funkcjonalne (a nie całkowicie funkcjonalne) odniesienie do dwóch utworów (czyli wszystkich wymaganych w poleceniu) zmniejszała punktację o połowę, pozwalając na uzyskanie maksymalnie (czyli przy trafnej argumentacji, funkcjonalnym wykorzystaniu dwóch kontekstów oraz erudycji) 8 pkt.
-
matura rozszerzona - częściowo funkcjonalne odniesienia do wszystkich trzech wymaganych utworów zdający może uzyskać maksymalnie (zatem przy trafnej argumentacji, funkcjonalnym wykorzystaniu kontekstu oraz erudycji) tylko 4 punkty. Aby otrzymać 8 pkt zdający musi zatem co najmniej jeden utwór wykorzystać w pełni funkcjonalnie.
I to, pamiętajmy, przy dużo trudniejszej formule tematycznej, wymagającej dokonania funkcjonalnej analizy struktury dzieła.
Jak funkcjonalnie odnieść do utworu na PR?
Zdający maturę PR musi wykorzystać znajomość nie tylko fabuły i wymowy utworu (jak na PP), ale także poetyki tekstu. Funkcjonalne odniesienie do utworu obejmuje zatem przywołanie w pracy:
- różnych składników jego struktury, takich jak kreacja świata przedstawionego, motywy, tematy, toposy oraz aluzje obecne w literackim dziele,
- głównej problematyki utworów, w tym ich powiązań z tradycją literacką, konwencją, kontekstem epoki, grupami literackimi itp. W taki sposób, aby elementy te istotnie wzmacniały tok rozumowania zdającego i doskonale ilustrowały kwestie przez niego/ nią poruszone.
Czym charakteryzuje się argumentacja na PR?
Podobnie jak w przypadku PP egzaminator sprawdzający pracę na PR rozróżnia różne poziomy argumentacji:
- bogata argumentacja - to argumentacja merytoryczna, wspierana trafnymi przykładami i obejmująca szerokie spektrum zagadnień, uwzględniająca kontekst, stanowiąca całokształt starannej analizy problemu sformułowanego w zadaniu; zawiera także elementy głębszej refleksji nad problemem. Gdy znajomość treści literackich oraz elementów poetyki tekstu jest tylko częściowo wykorzystana w funkcjonalny sposób, mówimy o trafnej argumentacji.
- zadowalająca argumentacja - to argumentacja merytoryczna, dogłębna, poparta trafnymi przykładami.
- powierzchowna argumentacja - to argumentacja oparta na ogólnikach, niezagłębiająca się w sedno sprawy, ograniczająca się do powierzchownych obserwacji, mało precyzyjna, czasami nie wsparta przykładami; również argumentacja, w której autor podejmuje próbę skonstruowania argumentu, korzystając z typowych środków językowych dla struktur argumentacyjnych, np. Moim pierwszym argumentem jest…
Kontekst na poziomie rozszerzonym
W pełni funkcjonalne wykorzystanie kontekstu polega na trafnym jego wyborze pod kątem tematu; Pamiętaj, że kontekst powinien wzbogacać i rozwijać omawianą kwestię. Pogłębienie określonego zagadnienia za pośrednictwem kontekstów nie oznacza dogłębnego rozpatrywania kontekstów jako takich; zwłaszcza nie powinno prowadzić do niezwiązanych z tematem dygresji.
Wykorzystanie kontekstu w częściowy funkcjonalny sposób ogranicza się jedynie do przywołania, na przykład, informacji, wydarzenia lub tytułu dzieła; kontekst jest poprawny, jednakże ogranicza się do pełnienia funkcji informacyjnej, nie poszerzając ani nie rozwijając omawianej tematyki.
Kontekst jest niefunkcjonalny, jeśli tylko streszczasz przywołany dodatkowy tekst lub jakieś jego wątki, nie wyciągając żadnych wniosków ani nie podejmując żadnej refleksji związanej z tym nawiązaniem.
3. Kompozycja wypowiedzi (7 pkt)
Podczas analizy wypracowania w oparciu o to kryterium, egzaminator będzie sprawdzał, czy:
- w zakresie struktury wypowiedzi:
- układ i sposób przedstawienia treści wypowiedzi sprzyjają jej zrozumieniu
- podział wypowiedzi – zarówno ogólny (wstęp, część główna, zakończenie) jak i struktura akapitów – jest właściwy i spełnia swoją funkcję
- w zakresie spójności wypowiedzi:
- wypowiedź tworzy logiczną i uporządkowaną całość (poszczególne części wynikają z siebie)
- spójność jest zachowana wewnątrz zdań, pomiędzy zdaniami oraz akapitami
- zastosowano odpowiednie środki językowe, takie jak wskaźniki spójności tekstu (np. odpowiednie spójniki, zaimki), struktury metatekstowe (czyli zwroty typu: krótko mówiąc, reasumując, podsumowując, właściwie powiedziawszy, ściśle rzecz biorąc; ) oraz leksykalne elementy spójności, które ułatwiają śledzenie toku myślenia autora
- w zakresie stylu wypowiedzi:
- styl wypowiedzi jest adekwatny, czyli zdający konsekwentnie stosuje wybrany styl lub, jeśli miesza różne style, czy jest to uzasadnione (czy ma swoje funkcje) oraz czy użyte słownictwo charakteryzuje się zgodnością z wybranym stylem, nie posługując się słownictwem charakterystycznym dla potocznego stylu mówionego.
Na temat prawidłowo skonstruowanego akapitu oraz reguł uporządkowywania akapitów, przeczytasz w artykule na temat matury podstawowej.