Przygotowanie do matury - poziom podstawowy i rozszerzony

Umiejętności i wiedza niezbędna do zdania matury – wskazówki dla ucznia

Uczeń przygotowany do matury podstawowej

Umie usytuować utwory lietrackie w poszczególnych okresach, zna chronologię epok oraz podstawowe prądy artystyczne i światopoglądowe przypadające na poszczególne okresy literackie:

starożytność - antyk
starożytność - Biblia,
średniowiecze,
renesans,
barok,
oświecenie,
romantyzm
pozytywizm
Młoda Polska,
dwudziestolecie międzywojenne,
literatura wojny i okupacji,
literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna
literatura po 1989 r.

Zna lektury objęte podstawą programową tzn. zna ich treść, problematykę, potrafi powiązać je z epoką i nurtami artystycznymi.
Zna i rozpoznaje w czytanych utworach podział na rodzaje i gatunki literackie. Zna gatunki pograniczne, takie jak reportaż, felieton, esej.
Rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
Zna i rozpoznaje w tekście style funkcjonalne: publicystyczny, popularno-naukowy, urzędowy, artystyczny.
Potrafi analizować i interpretować teksty literackie, uwzględniając ich przynależność rodzajową i gatunkową (analizując utwór, dostrzega wyznaczniki poszczególnych rodzajów literackich) oraz historycznoliteracką (widzi powiązanie utworu z epoką, w której powstał).
Analizując utwór, rozpoznaje środki wyrazu artystycznego i ich funkcję ( w tym: metaforę, epitet, porównanie, porównanie homeryckie, oksymoron, hiperbolę, synekdochę, elipsę, paralelizm, wyliczenie) a także inne przejawy poetyki utworu jak kompozycję, wersyfikację, przynależność gatunkową.
Rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter.
Rozumie pojęcie groteski, określa jej funkcję w utworze.
Rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
W interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Balladyny Juliusza Słowackiego;
Interpretuje utwory literackie, wskazując w tekście miejsca potwierdzające jego propozycję interpretacyjną, a więc odpowiednio argumentując na rzecz swojej interpretacji.
Interpretując utwory literackie, wykorzystuje potrzebne konteksty, np. historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.
Rozumie, że język jest systemem znaków, zna pojecie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe, takie jak: nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst).
Rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną).
Rozpoznaje w czytanych tekstach przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny.
Rozumie pojęcie błędu językowego i normy językowej oraz odróżnia błąd od innowacji językowej.
Rozpoznaje i wartościuje podstawowe tendencje współczesnej polszczyzny, np. zapożyczenia językowe z angielszczyzny, zmiany komunikacyjne następujące w wyniku rozwoju mediów, internetu, w tym mediów społecznościowych.
Rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację (w tym archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa jej funkcję.
Przygotowuje wypowiedź, zakładając jej kompozycję, sporządzając plan wypowiedzi, dobierając właściwe słownictwo).
Tworzy wypowiedź argumentacyjną (stawia tezę, dobiera argumenty, uporządkowuje je i hierarchizuje, podsumowuje, wnioskuje itp.).
Sporządza notatkę syntetyzującą na podstawie dwóch tekstów publicystycznych lub popularno-naukowych.
Pisze dłuższą wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w oparciu o dwa utwory literackie (w tym jedną lekturę obowiązkową) oraz co najmnej dwa konteksty.

Uczeń przygotowany do matury w zakresie rozszerzonym spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego a ponadto

Czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów poznawanych w szkole: np. filozoficzne, krytyczno-literackie, biograficzne.
Zna teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego.
Rozpoznaje cechy języka polskiego świadczące o jego przynależności do języków słowiańskich, sytuuje polszczyznę na tle innych języków używanych w Europie.
Rozpoznaje konwencje artystyczne w utworze: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną; dostrzega przenikanie się konwencji w utworach literackich, rozpoznaje odmiany synkretyzmu (rodzajowego, gatunkowego) oraz interpretuje jego znaczenie.
Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, antyczne, romantyczne itp.) oraz ich funkcję w utworze.
Rozpoznaje mitologizację i demitologizację w utworach literackich, rozumie ich uniwersalny charakter oraz rolę w interpretacji.
Rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
Rozumie pojęcie archetypu, rozpoznaje archetypy w utworach literackich oraz określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
Dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe, wykorzystuje te kategorie w interpretacji utworów literackich.
Przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich oraz proponuje różnorodne interpretacje tego samego utworu literackiego.
Funkcjonalnie zestawia tekst literacki z innymi tekstami kultury np. filmowymi, plastycznymi, teatralnymi oraz rozumie i rozponaje w tekście aluzję literacką.
Pisze wypracowanie o charakterze argumentacyjnym na co najmniej 500 wyrazów, zawierające pogłębioną interpretację trzech utworów literackich (w tym jednej lektury obowiązkowej ) w oparciu o co najmniej jeden kontekst oraz wnikliwą refleksję na temat wskazany w poleceniu.

O tym, jak się przygotować do matury rozszerzonej mówię w załączonym wideo: