Bogurodzica - uważne czytanie
Na poniższym zdjęciu widzicie najstarszy zapis wiersza, będący kopią wcześniejszej wersji, która się nie zachowała.
Jest to tzw. przekaz “kcyński”, zapisany na tylnej stronie zbioru kazań łacińskich, skopionwanych przez Macieja Grochowa, wikariusza w Kcyni, koło Gniezna), powstały w roku 1408 lub nieco później.
Utwór ogromnie popularny w średniowieczu, zachowało się wiele jego odpisów jeszcze średniowiecznych.
Bogurodzica - transkrypcja
Przedmiotem analizy są w szkole dwie pierwsze strofy, to one stanowią najstarszą i najbardziej znaczącą część utworu.
Oto tekst w transkrypcji:
Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon.
Twego dziela krzciciela, Bożyce,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjelejzon.
Poniżej znajdziesz analizę poszczególnych fraz:
Bogurodzica dziewica
Bogu rodzica- rodzica Bogu, (Bogu nie Boga!), a więc ta, która urodziła Bogu (dla Boga!) (swego syna.) Maryja będąca równocześnie matką (rodzicą) i dziewicą (a więc niepokalaną, nie znającą mężczyzny) to oczywiście paradoks, choć zarazem dogmat kościoła katolickiego, wywwodzący się z wczesnego chrześcijaństwa.
Bogiem sławiena Maryja
Bogiem sławiena to tyle, co wysławiana przez Boga
Bogiem - dawny narzędnik sprawcy stanu.
Zatem Bogurodzica (ta, która jako dziewica urodziła Bogu) jest wysławiana przez Boga.
U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja, Zyszczy nam, spuści nam.
U twego syna Gospodzina - twój syn Gospodzin.
Gospodzin to synonim rzeczwonika pan, słowo powszechnie uzywane w średniowieczu.
Jezus - zarazem Pan i syn Maryi to znowu paradoks, ukazujący zdumiewającą prawdę o Bogu, który stał się człowiekiem (narodził się z Maryi Dziewicy).
Matko zwolena - matko wybrana, wspaniała (?), wybrana. “Zwolena” - może też znaczyć z woli, czyli wybrana świadomie przez Boga (znów paradoks: Jezus jest synem ale zarazem Bogiem, który może wszystko, także wybrać sobie ziemską matkę…)
Cały wers można przetłumaczyć następująco: U twojego syna, którym zarazem jest twoim panem (ładcą) matko z jego woli, Maryjo!
Zyszczy nam, spuści nam. Prośby do Maryi. Czasowniki to zyszczyć - zesłać, spuścić.
Zaskakujący brak dopełnień można tłumaczyć tym, iż chodzi o zesłanie i pozyskanie Jesusa, a brakujące dopełnienia to zaimek jego lub go.
Twego dziela Krzciciela Bożycze
Dziela - to przyimek dla
Bożyc to w staropolszczyźnie syn Boga
Krzciciel to Jan Chrzciciel
Dla twego Krzciciela Bożycze - według (wedle) - dokładnie według twojego Chrzciciela Synu Boży
Skąd pojawienie się Jana Chrzciciela w wierszu, obok Maryi i Jezusa? Odpowiedź zawiera się w malarskim motywie [Deesis.]
Tajemnica Deesis
Słowo greckie déēsis znaczy tyle co prośba, modlitwa wstawiennicza. Termin ten oznaczał w dawnym malarstwie chrześcijańskim scenę przedstawiającą Chrystusa Władcę i Sędziego (Pantokrator) umiejscowionego pomiędzy Matką Boską a Janem Chrzcicielem, którzy, stojąc w modlitewnych pozach, wstawiają się za ludzkością.
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze, słysz modlitwę
usłysz głosy napełń myśli (czyli natchnij myśli, napełnij Duchem Świętym)
człowiecze - napełń myśli człowiecze
Niektóre wyobrażenia deesis pokazują ludzi przed Bogiem (Chrzcicielem i Maryją). Modlitwa, którą staje się wiersz jest więc wspólnym dziełem Boga i człowieka (Duch święty modli się w człowieku).
słysz modlitwę jąż nosimy
a dacz raczy jegoż prosimy - racz dać to, o co prosimy
zbożny pobyt, rajski przebyt
zbożny pobyt - pobyt z Bogiem, pobożny
po żywocie rajski przebyt - przebywanie w raju “przebyt” - przekroczenie granicy, życie po śmierci
W pierwszej strofie wyrażono podziw dla Maryi, w drugiej uzupełniono motyw Deesis o postać Jana Chrzciciela.