Bogurodzica - uważne czytanie

Na poniższym zdjęciu widzicie najstarszy zapis wiersza, będący kopią wcześniejszej wersji, która się nie zachowała.

Bogurodzica, najstarszy zapis tekstu z 1407 roku
Bogurodzica, najstarszy zapis tekstu z 1407 roku

Jest to tzw. przekaz “kcyński”, zapisany na tylnej stronie zbioru kazań łacińskich, skopiowanych przez Macieja Grochowa, wikariusza w Kcyni, koło Gniezna), powstały w roku 1408 lub nieco później.

Utwór ogromnie popularny w średniowieczu, zachowało się wiele jego odpisów jeszcze średniowiecznych.

Bogurodzica - transkrypcja

Przedmiotem analizy są w szkole dwie pierwsze strofy, to one stanowią najstarszą i najbardziej znaczącą część utworu.

Oto tekst w transkrypcji:

Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon.

Twego dziela krzciciela, Bożyce,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjelejzon.

Poniżej znajdziesz analizę poszczególnych fraz:

Bogurodzica dziewica

Bogu rodzica- rodzica Bogu, (Bogu nie Boga!), a więc ta, która urodziła Bogu (dla Boga!) (swego syna.) Maryja będąca równocześnie matką (rodzicą) i dziewicą (a więc niepokalaną, nie znającą mężczyzny) to oczywiście paradoks, choć zarazem dogmat kościoła katolickiego, wywodzący się z wczesnego chrześcijaństwa.

Bogiem sławiena Maryja

Bogiem sławiena to tyle, co wysławiana przez Boga

Bogiem - dawny narzędnik sprawcy stanu.

Zatem Bogurodzica (ta, która jako dziewica urodziła Bogu) jest wysławiana przez Boga.

U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja, Zyszczy nam, spuści nam.

U twego syna Gospodzina - twój syn Gospodzin.

Gospodzin to synonim rzeczownika pan, słowo powszechnie uzywane w średniowieczu.

Jezus - zarazem Pan i syn Maryi to znowu paradoks, ukazujący zdumiewającą prawdę o Bogu, który stał się człowiekiem (narodził się z Maryi Dziewicy).

Matko zwolena - matko wybrana, wspaniała (?), wybrana. “Zwolena” - może też znaczyć z woli, czyli wybrana świadomie przez Boga (znów paradoks: Jezus jest synem ale zarazem Bogiem, który może wszystko, także wybrać sobie ziemską matkę…)

Cały wers można przetłumaczyć następująco: U twojego syna, którym zarazem jest twoim panem (władcą) matko z jego woli, Maryjo!

Zyszczy nam, spuści nam. Prośby do Maryi. Czasowniki to zyszczyć - zesłać, spuścić.

Zaskakujący brak dopełnień można tłumaczyć tym, iż chodzi o zesłanie i pozyskanie Jesusa, a brakujące dopełnienia to zaimek jego lub go.

Twego dziela Krzciciela Bożycze

Dziela - to przyimek dla

Bożyc to w staropolszczyźnie syn Boga

Krzciciel to Jan Chrzciciel

Dla twego Krzciciela Bożycze - według (wedle) - dokładnie według twojego Chrzciciela Synu Boży

Skąd pojawienie się Jana Chrzciciela w wierszu, obok Maryi i Jezusa? Odpowiedź zawiera się w malarskim motywie [Deesis.]

Tajemnica Deesis

Słowo greckie déēsis znaczy tyle co prośba, modlitwa wstawiennicza. Termin ten oznaczał w dawnym malarstwie chrześcijańskim scenę przedstawiającą Chrystusa Władcę i Sędziego (Pantokrator) umiejscowionego pomiędzy Matką Boską a Janem Chrzcicielem, którzy, stojąc w modlitewnych pozach, wstawiają się za ludzkością.

Deesis, 1550-1580, Rovne
Deesis, 1550-1580, Rovne

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze, słysz modlitwę

usłysz głosy napełń myśli (czyli natchnij myśli, napełnij Duchem Świętym)

człowiecze - napełń myśli człowiecze

Niektóre wyobrażenia deesis pokazują ludzi przed Bogiem (Chrzcicielem i Maryją). Modlitwa, którą staje się wiersz jest więc wspólnym dziełem Boga i człowieka (Duch święty modli się w człowieku).

słysz modlitwę jąż nosimy

a dacz raczy jegoż prosimy - racz dać to, o co prosimy

zbożny pobyt, rajski przebyt

zbożny pobyt - pobyt z Bogiem, pobożny

po żywocie rajski przebyt - przebywanie w raju “przebyt” - przekroczenie granicy, życie po śmierci

W pierwszej strofie wyrażono podziw dla Maryi, w drugiej uzupełniono motyw Deesis o postać Jana Chrzciciela.