Postać Ofeusza

Najważniejsze elementy mitu o Orfeuszu to niewątpliwie:

  • wielki talent muzyczny i poetycki Orfeusza, syna króla Tracji oraz muzy Kaliope
  • podróże, w tym wyprawa do Egiptu
  • miłość oraz szczęśliwe małżeństwo Orfeusza i Eurydyki
  • śmierć Eurydyki i wyprawa Orfeusza po żonę do krainy zmarłych
  • utrata Eurydyki
  • niezwykłe dzieje “pośmiertne” (rozszarpanie przez menady, “ocalenie” głowy Orfeusza)
Nimfy znajdujące głowę Orfeusza
Nimfy znajdujące głowę Orfeusza
Autor: John Waterhouse (1849-1917), Public Domain, Wikimedia Commons

Mit o Orfeuszu zawiera trzy aspekty, które nierozerwalnie łączą się z postacią bohatera i stanowią o jej niezwykłej popularności i znaczeniu dla kultury europejskiej:

  • motyw poezji i muzyki, która ma władzę nad wszelkim stworzeniem
  • motyw miłości, która “trwa poza grób”, której nie kończy śmierć
  • motyw “podróży do piekieł”, prowadzącej do poznania tajemnicy świata zmarłych
Orfeusz i Eurydyka
Orfeusz i Eurydyka
Autor: Edward Poynter (1836-1919), Public Domain, Wikimedia Commons

Orfeusz związany jest także z Dionizosem, bogiem wina i odradzającej się natury, któremu służył za kapłana.

Orfeusza pojmowano w kulturze na różne sposoby, dopatrywano się w nim licznych mocy i właściwości. Był więc Orfeusz postrzegany jako:

  1. Wielki poeta, muzyk i śpiewak. Twórca poezji lirycznej, tworzonej w rezultacie bezpośredniego natchnienia i boskiej ekstazy (w odróżnieniu od poezji epickiej, tworzonej np. przez Homera, która jest wynikiem umiejętności). (Platon, Ion)

  2. Mag, odsłaniający sekrety tajemnych nauk, zwłaszcza jako pomost łączący nauki tajemne Egiptu z cywilizacją antyku. Astrolog i alchemik (Lukian z Samosat, O astrologii)

  3. Wielki znawca i twórca piękna, a przez to założyciel kultury. Zdaniem Jeana Comana uspakajający wpływ muzyki Orfeusza na zwierzęta jest alegorią konieczności poskramiania okrutnych i dzikich instynktów drzemiących w człowieku, co stanowi warunek i istotę kultury.

  4. Poeta -wieszcz, objawiający w swej natchnionej poezji tajemnice świata, przeciwieństwo zwykłego “wierszoklety” (Wergiliusz, Ronsard)

  5. Założyciel kultu orfickiego - orfizmu. i… prekursor religii chrześcijańskiej (we freskach pierwszych chrześcijan Orfeusz przedstawiany jest jako dobry pasterz czuwający nad swoimi owieczkami)

  6. Twórca opery - dziedziny sztuki łączącej w sobie moc poezji, muzyki oraz śpiewu (stąd ogromna popularność mitu Orfeusza wśród twórców oper oraz innych gatunków muzyki klasycznej) . Dzieła muzyczne, które nawiązują do mitu o Orfeuszu to między innymi:

Orfizm

Orfizm to niezwykle tajemniczy nurt religijny starożytnej Grecji, który stworzył swą własną kosmogonię, teologię i zespół dogmatów. Orficy stworzyli rozległą literaturę, przede wszystkim tzw. Hymny orfickie

Główne idee orfizmu to:

  • świat jest jednością wielości
  • miłość jest siłą spajającą świat w jedność (zakaz zabijania)
  • dualizm duszy i ciała
  • nieśmiertelność duszy
  • pochodzenie człowieka z popiołów spalonych przez Zeusa Tytanów (dobro i zło jako siły ścierające się w człowieku)
  • koncepcja koła narodzin - czyli wędrówki dusz (kara przejściowa dla człowieka to odradzania się na ziemi w różnych postaciach aż do uzyskania doskonałości)

Warunkiem orfickiego kultu było uczestnictwo w misteriach orfickich, przesyconych nastrojem pesymizmu, poczuciem niedoli istnienia i tęsknotą za wyzwoleniem się z cielesności i materii.

Orfeusz w poezji

Prawdziwe triumfy postać Orfeusza święci w poezji. Szczyt zainteresowań postaci trackiego muzyka przypada na romantyzm, jednak utwory inspirowane mitem o Orfeuszu powstają także w okresie modernizmu, pod koniec XIX i na początku XX wieku.

Warto wspomnieć o takich dziełach jak: