Boska komedia
Dante zatytułował swoje dzieło Komedia – w jego czasach nie oznaczało to utworu o komicznej treści, ale opowieść prowadzącą do szczęśliwego zakończenia – opisana w nim wędrówka wiedzie bowiem do raju, a więc do miejsca zbawienia, ostatecznego triumfu dobra nad złem.
Przymiotnik boska dodali później zachwyceni czytelnicy, podkreślając w ten sposób monumentalny charakter dzieła, jego wzniosły temat oraz fakt, że fabuła ukazuje dążenie człowieka do Boga.
Boska komedia zawsze podlegała różnym interpretacjom. Dzieło to odczytywać można jako poetycki wykład teologii późnego średniowiecza, inspirowanej przede wszystkim filozofią św. Tomasza z Akwinu oraz alegorię podnoszenia się człowieka z upadku, oczyszczenia i pokuty oraz drogi do prawdy i świętości. Późniejsi czytelnicy widzieli w poemacie rozległą metaforę ludzkiego dążenia do pełni egzystencji, wydobywania się z kryzysu, poznawania świata i samego siebie.
Boska komedia ukazuje świat jako doskonale skonstruowaną całość. Rzeczywistość jest uporządkowana hierarchicznie, jedne byty górują nad innymi. Miejsce w hierarchii wyznacza natura poszczególnych bytów. Dante powtarza tu za św. Tomaszem (a ten odwoływał się w swojej filozofii do Arystotelesa) przekonanie, że rzeczy stworzone podążają do swojego “celu”, jakim jest osiągnięcie ich naturalnego miejsca. Świat poddany jest zatem prawu boskiej harmonii
Doskonałość świata – dzieła Bożego znajduje odbicie w przemyślanej kompozycji poematu Dantego.
Boska komedia pod względem kompozycji stanowi tryptyk. Składa się z trzech części zatytułowanych: Piekło (Inferno), Czyściec (Purgatorio) i Niebo (Paradiso). Każda część liczy 33 pieśni, co daje sumę 99. Do Piekła dołączona jest dodatkowo pieśń wstępna, cały poemat składa się zatem ze stu pieśni.
Symetria dzieła dokładniej zaznacza się w tym, że każda pieśń dzieli się na zwrotki trzywierszowe, w których pierwszy wiersz rymuje się z trzecim, a środkowy z pierwszym i trzecim zwrotki następnej (tzw. tercyna).
Doskonałe piękno Trójcy Przenajświętszej wyrażone w doskonałej symetrii wewnętrznych relacji, właściwej proporcji każdej z Osób do pozostałych Osób boskich, i niepodzielność ich jedności istnienia odbija się w porządku stworzenia, a także w poemacie, który ukształtowany został w celu wyrażenia tego porządku.
Każda przestrzeń opisana w dziele: Piekło, Czyściec i Raj, ma precyzyjny, geometryczny kształt. Co więcej, struktura utworu podporządkowana została liczbom, mającym, jak wiadomo symboliczne znaczenie. Najważniejsza w Boskiej komedii jest trójka i dziesiątka. Pierwsza z nich symbolizuje Trójcę Świętą, druga oznacza doskonałość.
Wszystkie przestrzenie przedstawione w utworze składają z dziewięciu części: kręgów, pięter lub nieb (9 jest cyfrą uprzywilejowaną, jako iloczyn dwóch trójek). Każdy z tych światów jest uzupełniony przez dodatkowy element. W piekle znajduje się zatem przedpiekle, w czyśćcu – raj ziemski, zaś w raju niebiańskim – Empireum (miejsce, w którym przebywa sam Bóg).
W ten sposób wykreowana zostaje doskonała pełnia, symbolizowana liczbą dziesięć. Geometryczna i arytmetyczna dokładność w ukazywaniu kosmosu odbija etyczną harmonię świata, w którym obowiązuje reguła sprawiedliwości – za każdy grzech człowiek zostanie ukarany, a za każdą zasługę nagrodzony na swej drodze ku zbawieniu.
Podporządkowanie dzieła liczbom i formom geometrycznym, ukazanie boskiej sprawiedliwości jako zasady kierującej ludzkim życiem są jak najbardziej zgodne z racjonalną, scholastyczną teologią, objaśniającą wszystkie zasady rządzące światem.
