Wypracowanie pisemne - matura podstawowa w roku 2024

Jak zdobyć maksymalną liczbę punktów za wypracowanie maturalne?

Podczas egzaminu maturalnego zdający powinien samodzielnie napisać wypracowanie na wybrany przez siebie temat spośród dwóch zawartych w arkuszu, nie krótsze niż na 300 wyrazów. W każdym temacie egzaminacyjnym znajdują się cztery elementy, które zdający musi uwzględnić w swoim wypracowaniu:

a) dwa utwory literackie, z których jeden musi być lekturą obowiązkową wskazaną w liście lektur zamieszczonej w arkuszu egzaminacyjnym;

b) dwa konteksty, czyli dodatkowe informacje, pogłębiające rozumienie omawianych utworów do wyboru spośród np.: historyczno-literackiego, teoretyczno-literackiego, literackiego, biograficznego, kulturowego, mitologicznego, biblijnego, religijnego, historycznego, filozoficznego, egzystencjalnego, politycznego, społecznego.

Maturzysta może za wypracowanie uzyskać maksymalnie 35 punktów przyznawanych w czterech kategoriach:

• Spełnienie formalnych warunków polecenia (SFWP) [1 pkt]
• Kompetencje literackie i kulturowe (KLiK) [16 pkt]
• Kompozycja wypowiedzi (KW) [7 pkt]
• Język wypowiedzi (JW) [11 pkt]

Z poniższego postu dowiesz się, co zrobić, aby z każdego kryterium uzyskać jak najwięcej punktów.

1. Spełnienie formalnych warunków polecenia (SFWP) [1 pkt]

W tej kategorii możesz uzyskać zaledwie 1 pkt, ale jest to punkt najważniejszy, albowiem nieuzyskanie go oznacza “wyzerowanie” całej pracy i obrócenie twojego wysiłku w niwecz. Egzaminatorzy nazywają zdobycie tego najważniejszego punktu przez zdającego przejściem bramki (trochę jak na lotnisku, bez przejścia bramki nie polecisz), bo pozwala on na dalsze sprawdzanie pracy.

Aby spełnić formalne warunki polecenia należy dokładnie przeanalizować temat a następnie napisać pracę zgodną z poleceniem. Co to oznacza?

Praca spełniająca formalne warunki polecenia

• nie zawiera błędu kardynalnego
• zawiera odwołanie do lektury obowiązkowej wybranej z listy lektur zamieszczonej w arkuszu egzaminacyjnym
• dotyczy problemu wskazanego w poleceniu (czyli nie jest “nie na temat”)
• jest wypowiedzią argumentacyjną, np. rozprawką, przemówieniem, listem otwartym itp.

A) Jakie warunki musisz spełnić, aby zdobyć punkt?

Aby spełnić warunki polecenia egzaminacyjnego z języka polskiego na poziomie podstawowym, musisz przede wszystkim odwołać się w argumentacji do co najmniej dwóch utworów literackich:

• lektury obowiązkowej - powinnaś/ powinieneś wybrać utwór epicki lub dramatyczny, który został wskazany w podstawie programowej jako obowiązkowy. Lista takich utworów jest zamieszczona w arkuszu maturalnym. Należy wykorzystać elementy fabuły, bohaterów, wątki lub/i wymowę tego utworu, które będą wspierały argumentację i tym samym wiązały się z tematem.

• innego utworu literackiego - w tym przypadku możesz wybrać dowolny inny utwór literacki, niekoniecznie będący lekturą obowiązkową. Może to być inna lektura uzupełniająca, utwór nie będący lekturą, a także utwór poetycki. Podobnie jak w punkcie poprzednim, należy odwoływać się do elementów fabuły, bohaterów, wątków lub sensów tego utworu, które będą dobrze wspierały argumentację i ilustrowały to, o czym piszesz.

Na maturze w roku 2024 wystąpić mogą dwa typy tematów, różniące się przywołaniem tekstu literackiego (od roku 2025 będą to trzy typy tematów)

1. Temat bez wskazania konkretnej lektury. Zdający musi odwołać się do wybranej przez siebie lektury obowiązkowej - utworu epickiego lub dramatycznego, a jako drugi obowiązkowy tekst wybrać np. inną lekturę obowiązkową albo uzupełniającą, albo dowolny utwór nie będący lekturą, albo utwór poetycki.

2. Temat z wierszem podanym w całości. Zdający musi odwołać się do załączonego wiersza, a jako drugi tekst wybrać epicki lub dramatyczny utwór z listy lektur obowiązkowych.

Od 2025 roku pojawi się także temat ze wskazaniem konkretnej lektury obowiązkowej. Przy wyborze drugiego utworu zdający będzie postępował tak, jak w przypadku punktu pierwszego.

B) Co to jest błąd kardynalny?

Błąd kardynalny to bardzo poważny błąd rzeczowy świadczący o:

1. nieznajomości treści lektury obowiązkowej, do której się odwołujesz, w zakresie: głównych wątków utworu; losów głównych bohaterów, w tym np. łączenie biografii różnych bohaterów; LUB
2. całkowicie niezgodnej z utworem interpretacji lektury obowiązkowej będącej falsyfikacją danego tekstu (czyli rażącym zniekształceniem jego sensu i wymowy).

Dwa ważne zastrzeżenia!

• większość błędów lub usterek rzeczowych nie jest błędem kardynalnym.

• błąd kardynalny może dotyczyć wyłącznie lektur obowiązkowych wskazanych w podstawie programowej jako lektury do omówienia w całości (nie we fragmentach).

C) Co to jest wypowiedź argumentacyjna?

Pojęcie argumentowania znasz już ze szkoły podstawowej. Potrafisz sformułować tezę oraz skomponować wywód argumentacyjny, czyli przeprowadzić logiczne uzasadnienie tezy.

W szkole średniej spotykasz się z nowym typem tematu wypracowania, który nie każe Ci już rozstrzygnąć prostej kwestii wyrażonej w poleceniu. Polecenie maturalne skłania Cię do rozważenia jakiegoś problemu. Twoja teza nie musi więc być jakimś jednoznacznym twierdzeniem, niemniej jednak musi zawierać twoje stanowisko, które w pracy będziesz uzasadniać.

2. Kompetencje literackie i kulturowe (maksymalnie 16 punktów)

Sprawdzając twoje wypracowanie w tym kryterium, egzaminator będzie oceniał, czy w twoim wypracowaniu:

• wykorzystałeś znajomość – odpowiednio – wskazanej w poleceniu lub wybranej lektury obowiązkowej oraz innego utworu literackiego w sposób funkcjonalny
• funkcjonalnie wykorzystałeś konteksty, które pogłębiają i rozwijają rozważany problem
• przedstawiłeś bogatą argumentację, świadczącą o Twojej erudycji (oczytaniu, wiedzy humanistycznej)
• wykazałeś się wiedzą i umiejętnościami z zakresu wiedzy o literaturze i kulturze
• nie popełniłeś błędów rzeczowych, zarówno w odniesieniu do przywołanych tekstów literackich oraz kontekstów, jak i terminów związanych z nauką o literaturze.

Słowa -klucze, które pojawiają się niezmiennie w opisie powyższego kryterium oceny pracy maturalnej to wyrazy funkcjonalnie i funkcjonalny.

Zdający musi funkcjonalnie odwołać się do utworów literackich oraz przytaczać funkcjonalnie konteksty.

Funkcjonalnie czyli w sposób użyteczny, celowy, świadomy - służący argumentacji.

A) Co to znaczy funkcjonalnie odwołać się do utworu literackiego?

Wiemy już, co znaczy słowo funkcjonalnie. Teraz przyjrzyjmy się konkretnym realizacjom tego pojęcia.

Przede wszystkim, przywołując utwór funkcjonalnie, musisz zadbać, aby odnosić się do pełnego tematu wypracowania. Na przykład, jeśli w temacie jesteś proszony o omówienie buntu oraz jego konsekwencji, to znaczy, że musisz, ukazać zarówno bunt, jak i jego skutki dla świata przedstawionego w utworze. Ukazując tylko bunt, a pomijając konsekwencje, przesuwasz swoje rozważania do kategorii nie w pełni funkcjonalnego przywołania i tracisz połowę punktów w kategorii KLIK.

Funkcjonalne zastosowanie znajomości tekstu oznacza wprowadzenie do wypracowania:

• pewnych aspektów fabuły utworu, takich jak wydarzenia, postacie lub wątki,
• elementów wymowy, czyli całościowego sensu utworu, które istotnie wspierają twój tok myślenia.

Funkcjonalne ddwołanie się zdającego do lektury obowiązkowej oznacza, że co najmniej jedno zdanie o tej lekturze musi mieć charakter analityczny, a nie tylko informacyjny.

• Przykład zdania analitycznego: W “Lalce” to w Zasławku można zobaczyć świetnie funkcjonujące gospodarstwo Prezesowej, która realizowała pozytywistyczne idee pracy organicznej i pracy u podstaw.
• Przykład zdania informacyjnego: W swojej pozytywistycznej powieści pt. “Lalka” Bolesław Prus ukazuje obraz Warszawy.

Za zdania informacyjne uznaje się również sformułowania będące wyłącznie przepisanymi fragmentami polecenia lub parafrazą polecenia.

Niefunkcjonalne jest wykorzystanie tekstu literackiego, jeśli jedynie streszczasz utwór lub wybrane jego fragmenty, ale nie wyciągasz żadnych wniosków ani nie prezentujesz żadnej refleksji związanej z omawianym utworem.

Przypomnijmy, że dwa utwory wykorzystane w pełni funkcjonalnie to minimum 13 pkt na 16 w kryterium KLIK (niezależnie od funkcjonalnie wykorzystanych kontekstów czy głębi argumentacji).

Jeden utwór wykorzystany w pełni funkcjonalnie, a drugi – częściowo funkcjonalnie, to maksymalnie 12 pkt (i to przy bogatej argumentacji, funkcjonalnym wykorzystaniu dwóch kontekstów oraz erudycji zdającego)!

Wreszcie dwa utwory wykorzystane częściowo funkcjonalnie to maksymalnie 8 pkt, zatem połowa maksymalnej punktacji.

Wniosek - warto zatroszczyć się o funkcjonalne odwołanie do utworów.!

Kolejne kroki planowania pracy, aby uzyskać efekt funkcjonalnego odwołania do utworów:

• dokładnie przeanalizuj temat, zastanów się nad pojęciami kluczowymi, które w nim występują
• wykorzystując grę skojarzeń oraz przywołując różne synonimy postaraj się dookreślić te kluczowe pojęcia. Np. w tematach często pojawiają się hasła, takie jak samotność, wolność, wybór, bunt - jak je rozumiesz, jakimi pojęciami można je zastąpić?
• przemyśl problem zawarty w temacie, próbuj znaleźć odpowiedź na pytanie: O czym można napisać w Twoim wypracowaniu?
• zastanów się nad materiałem literackim dotyczącym tego tematu. Przywołaj różne utwory, które ilustrują problem zawarty w temacie. Równocześnie pomyśl o kontekstach, które mogą być pomocne
• dokonaj selekcji zebranego materiału, np. wybierz bohatera konkretnego utworu oraz jego działania, które najlepiej pasują do ilustrowania argumentów w twojej pracy uzasadniającej przyjęte stanowisko
• Rozważ argumenty oraz wypracuj własne stanowisko, stwórz notatkę, w której zawrzesz wstępną koncepcję tezy (stanowiska)
• wypisz argumenty (warto mieć ich przynajmniej trzy). Wybierz fragmenty utworów, które najlepiej oddają poszczególne argumenty.

Ważne! Konieczność przywołania dwóch utworów nie znaczy, że należy sformułować dwa argumenty, każdy w oparciu o inny z przywołanych utworów. Maturzysta może sformułować więcej argumentów, a każdy z nich zilustrować przykładami z dwóch przywołanych utworów w pracy.

B) Jak powinno wyglądać funkcjonalne przywołanie kontekstu?

Kontekst to nic innego, jak informacja dodatkowa, niejako spoza utworu, którą zdający funkcjonalnie przytacza, aby pogłębić swoją argumentację.

Polecenie egzaminacyjne wymaga, aby zdający odwoływał się w swojej pracy pisemnej do co najmniej dwóch kontekstów spośród poniższych:

• historyczno-literacki: czyli odniesienia do okresu historycznego (epoki), w którym utwór powstał;

• teoretyczno-literacki: odwołanie się do teoretycznej wiedzy o literaturze, np. gatunku, rodzaju literackim, typie narracji, formie liryki itp, które mogą pomóc zrozumieć treść i przesłanie utworu;

• literacki: przywołanie związków utworu z innymi dziełami tego samego autora lub innymi utworami z danego okresu literackiego;

• biograficzny : odwołanie do jakiegoś wydarzenia z życia autora, które mogły wpłynąć na treść i charakter utworu;

• kulturowy: wzmianka o jakimś aspekcie kultury, tradycji lub obyczajów, które wpływają na charakter utworu;

• mitologiczny i biblijny: odniesienia do mitów lub Biblii, które pogłębiają rozumienie utworu lub tematu pracy;

• religijny: przywołanie aspektów religijnych, które wpływają na znaczenie utworu;

• historyczny: uwzględnienie wydarzeń historycznych lub społecznych, które mają wpływ na treść utworu;

• filozoficzny i egzystencjalny : odniesienie do filozoficznych idei, które mogą pogłębić ukazanie problemu zawartego w temacie;

• polityczny i społeczny : poruszenie zagadnień politycznych lub społecznych odnoszących się do omawianego utworu lub tematu pracy.

C) Na czym polega udana wypowiedź argumentacyjna?

Argumentacja to proces udowadniania tezy, opinii lub stanowiska przedstawionego przez zdającego za pomocą argumentów.

Kryteria maturalne wyróżniają:

• bogatą argumentację czyli rzeczowe, pogłębione argumenty, które są poparte trafnymi przykładami i uwzględniają przynajmniej dwa konteksty. Taka argumentacja stanowi wnikliwą analizę problemu sformułowanego w poleceniu oraz jest szeroka/ wieloaspektowa, czyli zawiera elementy refleksji i głębszego namysłu nad omawianym zagadnieniem.

• trafną argumentację, w przypadku, gdy znajomość utworów literackich została wykorzystana tylko częściowo funkcjonalnie, to znaczy, że zdający częściowo wykorzystał utwory literackie w swojej argumentacji, ale nie w pełni uwzględnił ich treść lub kontekst w analizie problemu. Argumentacja trafna wciąż prezentuje poprawne i zgodne z logiką argumenty, ale nie jest tak bogata i kompleksowa jak argumentacja bogata.

• zadowalającą argumentację - czyli pogłębioną, rzeczową, opartą trafnymi przykładami, choć już nie wieloaspektową/ szeroką

• powierzchowną argumentację - opierającą się na ogólnikach, niezagłębiającą się w istotę sprawy, ograniczoną do powierzchownych spostrzeżeń, niedostatecznie precyzyjną, niepopartą trafnymi przykładami.

Ważne! Argument to nie przykład. Zdanie typu: Moim następnym argumentem będzie “Lalka” Bolesława Prusa jest z gruntu niepoprawne.

Podsumowanie zagadnienia argumentacji

Aby stworzyć poprawny tekst argumentacyjny należy:

• wnikliwie analizować zagadnienie sformułowane w temacie:

• w każdym argumencie rozważać inny aspekt zagadnienia:

• przytaczać przykłady z utworów literackich, które wspierają przyjęty tok rozumowania:

• w analizie zagadnienia i/lub utworu literackiego uwzględniać konteksty

• dbać o poprawność rzeczową przykładów z utworów literackich i kontekstów:

• formułować wnioski na podstawie przytoczonych przykładów i/lub kontekstów:

Starannie stosowanie powyższych punktów pozwoli ci na napisanie spójnego i przekonującego wypracowania, które wykaże twoje umiejętności rozumienia, analizy i argumentacji i zapewni optymalną punktację w tym kryterium.

D) Na czym polega erudycyjność wypowiedzi?

Maksymalizacji punktów w kryterium KLik sprzyja też erudycyjność pracy. Co dokładnie oznacza to pojęcia i jak o nie “zawalczyć” podczas egzaminu.

Erudyta to osoba, która może pochwalić się obszerną i dokładną wiedzą na dany, bowiem jest oczytana oraz wykształcona. Erudycję można interpretować jako zaawansowaną wiedzę merytoryczną posiadaną przez zdającego, obejmującą zdolność do korzystania z:

• kontekstów,
• zjawisk kulturowych,
• specjalistycznej terminologii,
• wiedzy o literaturze i sztuce.

Nie chodzi tu o jakąś “wiedzę tajemną” ale o udane aktywowanie podczas tworzenia wypracowania wiedzy i umiejętności, które wynosisz ze szkoły.

Jakie konkretnie elementy wiedzy i umiejętności świadczą o erudycji? Oto lista przykładów takich kompetencji:

• szeroka znajomość motywów literackich oparta na konkretnych przykładach
• znajomość biografii autorów
• wiedza o nurtach artystycznych i filozoficznych w poszczególnych epokach
• znajomość dzieł sztuki i ich autorów
• znajomość motywów mitologicznych i biblijnych
• posługiwanie się pojęciami z zakresu teorii literatury, np. nazwami gatunków i rodzajów literackich, pojęciami z zakresu wiedzy o teatrze (np. katharsis, ironia tragiczna ), kategorii estetycznych (np. tragizm, komizm, groteska) pojęciami z zakresu analizy dzieła literackiego (np. podmiot liryczny, typy narracji, sytuacja liryczna itp), nazwamiśrodków wyrazu artystycznego, zagadnieniami z zakresu retoryki itp.

3. Kompozycja wypowiedzi

To kryterium składa się z trzech podkategorii:
a) struktura wypowiedzi [3 pkt]
b) spójność wypowiedzi [3 pkt]
c) styl [1 pkt]

a) W zakresie struktury egzaminator analizuje

• czy układ wypowiedzi jest funkcjonalny, to znaczy, czy sposób przedstawienia treści pomaga w zrozumieniu całej wypowiedzi oraz
• czy podział wypowiedzi - zarówno na ogólnym poziomie (wstęp, główna część, zakończenie), jak i w kontekście akapitów - jest właściwy i funkcjonalny.

b) W zakresie spójności egzaminator sprawdza

• czy elementy pracy składają się na logicznie uporządkowaną całość zarówno wewnątrz zdań, jak i między zdaniami i akapitami oraz,
• czy w wypowiedzi użyte są odpowiednie środki językowe, takie jak wskaźniki zespolenia tekstu, struktury metatekstowe, leksykalne wykładniki spójności, które ułatwiają śledzenie toku argumentacji autora.

c) W zakresie stylu egzaminator ocenia,

• czy styl wypowiedzi jest odpowiedni, czyli zdający konsekwentnie posługuje się wybranym stylem,
• a w przypadku łączenia różnych stylów w tekście, czy jest to uzasadnione.

A) Poprawnie skonstruowany akapit wypracowania

Zabiegając o właściwą strukturę i spójność (a te kategorie w praktyce należy łączyć) warto zacząć od poprawnie skonstruowanego akapitu.

Wypracowanie maturalne to tekst składający się z akapitów. Akapit to wyróżniony graficznie człon tekstu, stanowiący logiczną całość znaczeniową.

Całe wypracowanie, jak wiadomo, powinno dzielić się na trzy bloki:

• wstęp,
• rozwinięcie,
• zakończenie.

Wstęp i zakończenie mogą składać się z jednego akapitu, jednak rozwinięcie powinno zawierać ich więcej. Najlepiej, jeśli jeden akapit rozwinięcia zawiera jeden argument wraz z przykładem. Innymi słowy każdy akapit rozwinięcia powinien omawiać inny aspekt zagadnienia, czyli prezentować inny argument uzasadniający stanowisko autora.

Spójność wypowiedzi

Wypowiedź jest spójna, gdy elementy składające się na nią tworzą logicznie i uporządkowaną całość, czyli np. kolejny akapit wynika z poprzedniego, a zmiana kolejności akapitów zakłóciłaby tok rozumowania przedstawiony przez autora tekstu.

Błędy w spójności wypowiedzi mogą wynikać z:

• logicznych błędów, takich jak nadmierne uogólnienia, wnioski pozbawione uzasadnienia (np. wnioski w zakończeniu, które nie wynikają z przeprowadzonej argumentacji), lub sprzeczne twierdzenia;
• brak konsekwentnego prowadzenia głównego wątku, np. umieszczenie niefunkcjonalnych fragmentów, które nie mają związku z tematem i stanowią dodatkowe wątki;
• niespójności pomiędzy wstępem, rozwinięciem lub zakończeniem oraz resztą tekstu, lub akapitami, które nie pasują logicznie do kontekstu poprzedzającego;
• jednoczesnego rozwijania wielu wątków (tzw. „zazębianie” się wątków);
• pomijania pośrednich kroków w toku rozumowania, tzw. skróty myślowe;
• wprowadzania treści nieistotnych lub zbędnych dla pracy, które nie mają jasnego związku z tematem lub argumentacją;
• wprowadzania niepotrzebnych dygresji;
• przerywania ciągu myślowego zbędnymi zdaniem lub fragmentami tekstu.

O czym należy pamiętać, zabiegając o właściwą strukturę i spójność akapitu?

Należy:

• precyzyjne określić główną myśl każdego akapitu, która będzie rozwinięta i poparta przykładami z tekstu literackiego, a nie odwrotnie (tzn. ważne jest, aby główna idea akapitu była argumentem lub twierdzeniem, które uzasadnia przyjęte stanowisko z wstępu pracy).
• zastanowić się nad sposobem ilustrowania głównej myśli akapitu różnymi przykładami z tego samego utworu literackiego lub z innych dzieł literackich.
• rozważyć, czy różne przykłady mogą być umieszczone w jednym akapicie, czy też lepiej stworzyć osobny akapit, aby zachować spójność logiczną i czytelność toku argumentacji.
• unikać dodawania do akapitu niepotrzebnych lub niezwiązanych z omawianym problemem treści (należy unikać streszczania lub opowiadania o przywoływanym utworze literackim).
• staranne przemyśleć kolejność argumentacji i logiczne uporządkowanie akapitów, aby odzwierciedlić proces myślowy autora tekstu oraz sposób, w jaki prowadzi do wniosków w zakończeniu.

Więcej na temat strategii dbania o spójność pracy przeczytasz tutaj.)

4. Język wypowiedzi (maksymalnie 11 punktów)

Sprawdzając wypracowanie zdającego w tym kryterium, egzaminator będzie oceniał:

1. W odniesieniu do zakresu i poprawności środków językowych:(7 punktów)

• czy poprawnie użyłaś/użyłeś w wypowiedzi różnych rodzajów zdań i bogatego słownictwa (np. frazeologizmów, wyrazów rzadziej używanych w języku polskim), czy też ograniczyłaś/ograniczyłeś się do najprostszych środków językowych
• czy środki językowe, których użyłaś/ użyłeś, pozwalają ci zrealizować temat w sposób swobodny i precyzyjny, czy też pobieżny, sprawiający trudność w zrozumieniu tekstu
• ile błędów językowych, np. składniowych, fleksyjnych, słownikowych czy stylistycznych, zdający popełnił w pracy

2. W odniesieniu do poprawności ortograficznej (2 punkty):

• ile błędów ortograficznych zdający popełnił w pracy

3. W odniesieniu do poprawności interpunkcyjnej (2 punkty):

• ile błędów interpunkcyjnych zdający popełnił w pracy.

Przykłady tematów wypracowań

Wszystkie tematy w arkuszu maturalnym poprzedzone są wytycznymi. Brzmią one następująco:

Wybierz jeden z poniższych tematów i napisz wypracowanie.

• W wypracowaniu rozważ problem podany w temacie. Przedstaw również swoje zdanie i je uzasadnij.
• W rozważaniach przedstaw argumenty, odwołując się do utworów literackich wskazanych w temacie oraz do wybranych kontekstów (np.: historycznoliterackiego, literackiego, biograficznego, kulturowego, religijnego, mitologicznego, biblijnego, historycznego, filozoficznego, egzystencjalnego, politycznego, społecznego).
• Jednym z utworów literackich musi być lektura obowiązkowa wybrana spośród lektur wymienionych w arkuszu egzaminacyjnym.
• Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 wyrazów.

Temat 1

Człowiek – zmagający się z losem samotnik poszukujący swojej drogi życiowej. W pracy odwołaj się do:

• wybranej lektury obowiązkowej – utworu epickiego albo dramatycznego
• sensu wiersza Do samotności Adama Mickiewicza
• wybranych kontekstów.

Adam Mickiewicz Do samotności

Samotności! do ciebie biegę jak do wody Z codziennych życia upałów; Z jakąż rozkoszą padam w jasne, czyste chłody Twych niezgłębionych kryształów.

Nurzam się i wybijam w myślach nad myślami, Igram z nimi jak z falami: Aż ostygły, znużony, złożę moje zwłoki – Choć na chwilę – w sen głęboki.

Tyś mój żywioł: ach, za cóż te jasnych wód szyby Studzą mi serce, zmysły zaciemniają mrokiem, I za cóż znowu muszę, na kształt ptaka-ryby, Wyrywać się w powietrze, słońca szukać okiem?

I bez oddechu w górze, bez ciepła na dole, Równie jestem wygnańcem w oboim żywiole.

Temat 2

Trzeźwy racjonalista – niepoprawny marzyciel. Jak wybór postawy życiowej wpływa na losy człowieka i jego relacje z innymi ludźmi? W pracy odwołaj się do:

• Lalki Bolesława Prusa
• innego utworu literackiego – może to być również utwór poetycki
• wybranych kontekstów.

Temat 3

Jaki wpływ na sposób widzenia świata przez człowieka mają czasy, w których on żyje? W pracy odwołaj się do:

• wybranej lektury obowiązkowej – utworu epickiego albo dramatycznego
• innego utworu literackiego – może to być również utwór poetycki
• wybranych kontekstów.