Realizm w powieści Balzaca

Balzac za główny cel swojej twórczości uznał odtwarzanie współczesnego życia. Cechy jego pisarstwa to:

  • bardzo dokładne opisy miejsc, w tym ulic, budynków, pomieszczeń, które zdają się niemal określać bohaterów

-ukazywanie człowieka w określonych warunkach (fr. milieu – środowisko) jako istoty biologicznej i społecznej zarazem, silnie uwarunkowanej przez środowisko, w którym żyje i funkcjonuje

  • ukazywanie biografii postaci, na tyle, na ile potrzebna jest ona, by uchwycić typ charakteru, który dana postać reprezentuje

  • traktowanie powieści jako narracyjnej encyklopedii, zainteresowanie przemianami kulturowymi i społecznymi we Francji

  • ukazanie historii życia codziennego i obyczajów

  • traktowanie własnego pisarstwa jako fabularyzowanego dziejopisarstwa - stąd dążenie do zespolenia wszystkich swoich powieści w jedną całość, nazwaną przez niego samego Komedią ludzką.

Pisarstwo Balzaca cechuje jeszcze pewna niekonsekwencja w zakresie realizmu bohaterów. Postaci bywają idealizowane lub demonizowane w nieco romantycznym stylu. Jak pisze Erich Auerbach:

Balzac w całym swoim dziele […] odczuwał najróżnorodniejsze środowiska (milieux) jako pewną ograniczoną, ba demoniczną nawet jedność i wrażenie to próbował narzucić czytelnikowi. Nie tylko umieszczał ludzi, których losy opowiadał z powagą, w pewnych dokładnie określonych współczesnych ramach społecznych - ale ponadto związek ten traktował jako konieczny; każda przestrzeń życiowa przekształcała się u niego w pewną atmosferę zmysłową i moralną, nasycając krajobraz, mieszkanie, meble, sprzęt, ubiory, ciała, usposobienie, charaktery, sposób bycia, stosunki międzyludzkie, działalności i losy ludzi, przy czym ogólna sytuacja współczesna pojawiała się z kolei znowu jako pewna ogólna atmosfera obejmująca wszystkie poszczególne przestrzenie życiowe. Jest przy tym rzeczą godną odnotowania, że najlepiej i najautentyczniej udało mu się to w odniesieniu do kręgów średniego i drobnego mieszczaństwa Paryża oraz prowincji, podczas gdy sposób przedstawienia eleganckiego towarzystwa bardzo często sprawia tu wrażenie melodramatyczne, nieprawdziwe, a niekiedy i mimo woli groteskowe. […] Balzacowski realizm atmosfery jest wytworem swojej epoki, jest zatem sam produktem i częścią składową pewnej atmosfery. (Auerbach 458)

Ten sam autor wskazuje na kolejne “niedostatki” w realizmie Balzaca:

Każde powikłanie, nawet najbardziej powszednie i trywialne, ujmuje on w wielkich słowach jako powikłanie tragiczne, każda mania od razu staje się dla niego namiętnością; jest też zawsze gotów pierwszego z brzegu nieszczęśliwca naznaczyć stemplem bohatera albo świętego; jeżeli będzie to kobieta, porówna ją do anioła albo Madonny; każdego energiczniejszego złoczyńcę natychmiast zdemonizuje; biednego, starego Goriota nazwie zaś “Chrystusem ojcostwa”. Dopatrywanie się we wszelkich okolicznościach działania demonicznych sił tajemnych i intensyfikacja ekspresji posuwająca się aż do melodramatyzmu, odpowiadały zarówno ruchliwemu, gorącemu i bezkrytycznemu temperamentowi Balzaca, jak i stylowi życia lansowanemu przez romantyzm(Auerbach 462)

Do specyfiki realizmu Balzaca należy też zasada narracyjnych komentarzy o charakterze moralistycznym, odnoszących się do ludzkiej natury.

Są ludzie, co nie spodziewają się już nie pozyskać u osób, z którymi żyją; może czują, że zdradziwszy przed otaczającymi próżnię swej duszy, zasłużyli na ich sąd surowy; ale nie umieją się obejść bez pochlebstwa, trawi ich żądza błyszczenia pozorem cnót, których nie posiadają, i pragną zdobyć szacunek lub serce obcych ludzi, choćby wkrótce mieli utracić oboje. Wreszcie bywają ludzie z natury już sprzedajni; ci nie zrobią nic dobrego przyjaciołom lub bliskim, dlatego tylko, że to jest ich obowiązkiem; ale obcym gotowi ofiarować usługi, bo to pochlebia ich miłości własnej; im ciaśniejsze jest koło, w którym się ich uczucie obraca, tym mniej zdolni są kochać; im więcej się ono rozszerza, tym czulszymi się stają. Pani Vauquer łączyła w sobie obydwie te natury małoduszne, fałszywe i nędzne.

W czym świat przedstawiony w powieści Balzaca jest podobny do świata XXI wieku?

Społeczna hierarchia i nierówności

Podobnie jak w czasach opisanych przez Balzaca, w XXI wieku istnieją nadal wyraźne różnice klasowe i nierówności społeczne. Bogaci i wpływowi nadal kontrolują wiele aspektów społeczeństwa, podczas gdy biedniejsi mogą się zmagać z trudnościami ekonomicznymi i brakiem równych szans.

Dążenie do awansu społecznego

W obu okresach ludzie dążą do awansu społecznego i poprawy swojego statusu życiowego. W Ojcu Goriot postacie dążą do zdobycia uznania w wyższych sferach społecznych, podobnie jak współcześni ludzie często dążą do sukcesu zawodowego i finansowego.

Materializm i konsumpcjonizm

Zarówno w XIX wieku, jak i XXI wieku, niektórzy ludzie skupiają się na zdobywaniu majątku i prestiżu. Balzak ukazuje to w postaci córek Goriota, którzy poświęcają zdrowie i relacje dla bogactwa i pozoru, podobnie jak współcześni ludzie mogą podążać za materialnymi celami kosztem innych wartości.

Miłość i relacje społeczne

Balzak opisuje skomplikowane relacje międzyludzkie, zazwyczaj oparte na interesach. W XXI wieku także związki i relacje społeczne mogą być zawiłe, czasem wywołane czynnikami materialnymi lub korzyściami.

Walka o wizerunek i pozycję społeczną

Podobnie jak postaci w powieści Balzaca, wiele osób we współczesnym świecie może się starać o utrzymanie pozytywnego wizerunku i prestiżu społecznego, niezależnie od prywatnych trudności.

Wpływ ambicji na moralność

Zarówno w Ojcu Goriot jak i dzisiaj, ambicje i dążenie do sukcesu mogą czasami wpływać na moralność ludzi. Postacie Balzaca podejmują nieuczciwe decyzje dla osiągnięcia swoich celów, podobnie jak współcześni ludzie mogą zmagać się z dylematami etycznymi w swoich działaniach.