O co chodzi w Przedwiośniu? - bez spoilerów
Powieść Żeromskiego ukazuje problemy polityczne i społeczne w Polsce i Europie na początku XX wieku. Przedstawia dramatyczną sytuację społeczeństwa polskiego zaraz po odzyskaniu niepodległości, podzielonego na klasy, z bardzo dużą rzeszą biedaków, zarówno miejskich jak i wiejskich, oraz niewielką grupą ludzi zamożnych, często obojętnych na kwestie społeczne.
Ukazuje trudną sytuację środowisk sprawujących władzę w Polsce, które znajdują się pod silną presją, aby szybko poprawić dolę najuboższych, zjednoczyć państwo, po rozbiorach będące w opłakanym stanie, a zarazem uniknąć ważnych konfliktów, umocnić granice zewnętrzne, nie dopuścić do ponownej utraty państwa zagrożonego ze strony Rosji sowieckiej.
O co chodzi w Przedwiośniu - treść i problematyka (uwaga - spoiler!)
Powieść Stefana Żeromskiego jest czasem nazywana powieścią polityczną, ponieważ bezpośrednio odnosi się do współczesnych autorowi koncepcji politycznych oraz ich praktycznego zastosowania w życiu społecznym. Głównym bohaterem utworu jest Cezary Baryka, syn polskiego urzędnika robiącego karierę zawodową w Baku, na terenie ówczesnego imperium rosyjskiego.Cezary rodzi się w 1900 roku i wraz z wiekiem XX dorasta - jego biografia jest nierozerwalnie z wydarzeniami XX wieku.
W 1914 roku Cezarego i jego matkę opuszcza ojciec, Seweryn Baryka, zrekrutowany do udziału w I wojnie światowej. W 1917 roku Cezary zachłystuje się ideałami rewolucji październikowej, która dociera do Baku. Jego dotychczasowy świat ulega destrukcji. Na chaos i anarchię, które spowodowała rewolucja, nakłada się wybuch wojny turecko-ormiańskiej i rzeź ludności ormiańskiej, której straszliwe konsekwencję Cezary obserwuje między innymi podczas pracy przy grzebaniu zwłok.
Ofiarą rewolucji staje się także matka Cezarego, która zostaje skazana na wykonywanie ciężkiej pracy, po tym, jak “nielegalnie” udzieliła schronienia rosyjskiej księżnej i jej córkom, uciekającym przed prześladowaniem. Doświadczony przez dramatyczne wydarzenia Cezary stopniowo dystansuje się od założeń rewolucji, jednak ciągle bliskie mu są poglądy lewicowe, szczególnie idea sprawiedliwości społecznej.
W dosyć przypadkowych okolicznościach Cezary spotyka swojego ojca, który namawia go do wyjazdu do wolnej już Polski. Podczas wielodniowej wędrówki do ojczyzny, Seweryn opowiada synowi, że Polska to kraj zaawansowany technologicznie, zamożny i sprawiedliwy. Symbolem tego stanu mają być tzw. szklane domy, a więc niezwykle nowoczesne i piękne zarazem budynki, odpowiadające wszystkim potrzebom ich mieszkańców.
O tym, że opowieść ojca jest zaledwie pięknym, utopijnym mitem, nie mającym nic wspólnego z rzeczywistością, Cezary przekonuje się zaraz po przekroczeniu granicy z Polską, do której dociera sam, ponieważ schorowany Seweryn umiera na skutek wycieńczenia trudami podróży. Następnie Cezary udaje się do Warszawy, gdzie nawiązuje kontakt z dawnym przyjacielem rodziców (i zarazem ukochanym jego matki z młodości) Szymonem Gajowcem, który zajmuje wysokie stanowisko w Ministerstwie Skarbu polskiego rządu.
Podjęte studia medyczne przerywa Cezaremu wybuch wojny polsko-bolszewickiej. Cezary zaciąga się do wojska polskiego i bierze udział w walkach, co pozwala mu przekonać się o patriotyzmie polskich żołnierzy, który i jemu się udziela. Podczas Bitwy Warszawskiej Cezary ratuje życie młodemu potomkowi rodziny ziemiańskiej Hipolitowi Wielowiejskiemu, i zostaje zaproszony przez jego bliskich do ich dworku w Nawłoci w okolicach Częstochowy.
Cezary doświadcza tam trybu życia charakterystycznego dla zamożnych ziemian (niegdyś szlachty i arystokracji), którzy okazują się jednak zdemoralizowani moralnie, zadufani w sobie, obojętni na niesprawiedliwość społeczną, choć na pozór serdeczni i gościnni. Przebywając w Nawłoci przystojny Cezary doświadcza też zainteresowania ze strony kobiet, z których najważniejszą okazuje się piękna wdowa Laura Kościeniecka, w której się z wzajemnością zakochuje i z którą nawiązuje romans, mimo, że jego wybranka ma oficjalnego narzeczonego.
Beztroski pobyt Cezarego w Nawłoci kończy się dramatycznie, kiedy to zazdrosna o Barykę, niezrównoważona psychicznie, szesnastoletnia Wanda truje strychniną kuzynkę Hipolita Karolinę, gdyż podejrzewa ją o romans z ukochanym. Do tego związek Cezarego z Laurą kończy się gwałtownie i w atmosferze skandalu, gdyż ta nie chce wyrzec się narzeczeństwa z bogatym Barwickim.
Ponieważ atmosfera wokół Cezarego w Nawłoci staje się napięta a on sam wstrząśnięty i upokorzony, na swoją prośbę zostaje skierowany do Chłodka, folwarku należącego do rodziny Wielowiejskich, znajdującego się nieopodal Nawłoci.
Tam Cezary ze zgrozą obserwuje nędzę życia robotników chłopskich, niewyedukowanych, zacofanych i wykorzystywanych do pracy przez polskie ziemiaństwo.
W ostatniej części utworu widzimy Cezarego ponownie w Warszawie, jak próbuje on odnaleźć dla siebie miejsce w odrodzonej Polsce oraz ustalić swoje poglądy polityczne. Sprzyja temu fakt, że bohater zaczyna pracować jako sekretarz Szymona Gajowca, pomagając mu w przygotowaniu książki o Polsce. Gajowiec ukazany jest jako gorący i przejęty sytuacją kraju patriota, marzący o silnej, niezależnej a zarazem sprawiedliwej Polsce.
Równocześnie Cezary zbliża się towarzysko, nieco mniej światopoglądowo, do komunistów, w zebraniach których uczestniczy jako sceptyczny słuchacz. Ostatecznie Cezary zachowuje dystans, zarówno do programu powolnych reform Gajowca, jak i koncepcji rewolucji komunistycznej, za którą zdecydowanie opowiada się jego nowy znajomy Antoni Lulek.
Powieść kończy się niejednoznacznie. Bohater w ostatniej chwili przyłącza się do protestu zdesperowanych robotników i idzie naprzeciw żołnierzy mierzących do ludu z broni palnej.
