Lalka - wprowadzenie

Lalka - informacje wstępne

Lalka ukazywała się w odcinkach w Kurierze Codziennym w latach od 29 IX 1887 do 24 V 1889. Trochę jak serial telewizyjny, odcinek po odcinku. Bolesław Prus pisząc swoją powieść był czterdziestolatkiem, zdobył już wcześniej doświadczenie jako dziennikarz, felietonista, autor opowiadań i nowel, oraz swojej pierwszej powieści – Placówki.

Tytuł powieści odnosi się bezpośrednio do mało istotnego epizodu, jakim była historia oskarżenia pani Stawskiej o kradzież lalki przez baronową Krzeszowską. Przed wydaniem książkowym Lalki (1890) Prus rozważał zmianę tytułu na Trzy pokolenia, jednak ostatecznie tytuł pierwotny pozostawiono. Interpretatorzy i czytelnicy widzą w tytułowej Lalce aluzje do głównej kobiecej bohaterki utworu a także trop pozwalający widzieć w świecie przedstawionym aluzje do toposu życia jako teatru.

Sam Prus widział swoje dzieło jako przede wszystkim powieść o trzech pokoleniach idealistów. Pisał, iż chciał przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu. Ten społeczny rozkład to zapewne aluzja do rozpadu świata szlacheckiego, kiedy to szlachta gwałtowanie traciła oparcie ekonomiczne w swoich dotychczasowych wiejskich majątkach, często na skutek represji popowstaniowych, ale także w wyniku światowych przemian społeczno-ekonomicznych, związanych z rozwijającym się kapitalizmem.

Idealista to człowiek kierujący się w życiu jakąś ideą, której podporządkowuje on swoje działania i sposób myślenia.

• najstarsze pokolenie idealistów reprezentuje w powieści Ignacy Rzecki – wieczny bonapartysta, gorący patriota, ciągle ufający w romantyczną moc czynu zbrojnego w dziele przywrócenia Polsce niepodległości, a także wierny i oddany pracownik sklepu najpierw Mincla, potem Wokulskiego,

• średnie – Stanisław Wokulski – „ofiara” romantycznej miłości, która przesłoniła jego liczne pasje: patriotyzm, kult nauki, przedsiębiorczość,

• najmłodsze: Julian Ochocki – pozytywistyczny entuzjasta nauki, jeden z nielicznych arystokratów wykraczający poza wąskie zainteresowania i utracjuszowski tryb życia własnej warstwy społecznej.

Pisząc Lalkę Prus sympatyzował z teorią amerykańskiego historyka Johna Williama Drapera, który był zdania, że wywodzący się ze średniowiecza system arystokratyczny odegrał bardzo negatywną rolę w rozwoju społecznym Europy. Był także Prus zwolennikiem popularnego w drugiej połowie XIX wieku determinizmu środowiskowego i ekonomicznego, a więc przekonania, że jednostka jest w znacznej mierze zdeterminowana przez czynniki zewnętrzne, które ją kształtują, pomniejszając znaczenie wolnej woli i samodzielnej decyzyjności.

Właśnie problem wolności człowieka uwięzionego w sieci licznych uwarunkowań - narodowych, społecznych, ekonomicznych, kulturowych, czy wręcz biologicznych jest chyba najciekawszym zagadnieniem, jakie stawia przed czytelnikiem Lalka.