Noc listopadowa - konteksty kulturowe
Postacie mitologiczne
Pallas
Pallas Atena - grecka bogini wojny sprawiedliwej, mądrości i strategii wojennej. Córka Zeusa.
wstaje Dziewa,
hełm z kitą na jej karku,
prawicą włócznia, tarcz jej lewa;
jej pierwszy głos i rola.
Ze spiżu czerwony kask kryje jej lica
a oczy jej gorą w przyłbicy;
jej szata się łyska w odblasku księżyca;
tarcz wielka na złotej pętlicy:
Egida śrebrzysta, przez ramię rzucona,
wężami szeleści żywemi.
Wężami ciążące podźwiga ramiona
i spisę wbija do ziemi.
“Noc listopadowa”
Nike
Bogini zwycięstwa, obecna na polu walki, spełnia ofiary po bitwie i głosi triumf bohaterów; przedstawiana jako młoda kobieta ze skrzydłami. W dramacie Wyspiańskiego występuje w kilku wcieleniach, między innymi jako
Nike napoleońska
Znacie tę Nike Fidiaszową,
jak sandał wiąże szybka,
jak ze zwróconą w górę głową,
(tej brak, gdyż dzieło jest fragmentem)
wstrzymana w locie, gibka,
sandał chce splątać rozplątany
a strój jej, taśmą nie wiązany,
z polotnych fałdów tors odkrywa
i pierś na ciele wpół przegiętem.
Otóż to ona się odzywa
Ares
Bóg wojny okrutnej i bezwzględnej, syn Zeusa.
PALLAS
Oto Ares, zwalony z pętów,
uleciał z Olimpu bram,
jako burza
i opadł nad miastem sam
a teraz przelatuje konny
i krzyczy i podjudza i podburza.
Hermes
Posłaniec bogów, odprowadzał zmarłych do Hadesu.
LELEWEL […] Hermes nagi
wszedł i u wrót tych z wężem czeka,
by duszę wieść człowieka,
gdyby dziś martwe ojca ciało
w mym ręku syna — tam ostało.
Demeter
Bogini płodności i urodzaju. Kiedy Hades, bóg podziemia, porwał jej córkę Korę (Persefonę), wpadła w taką rozpacz, że pola przestały dawać plony, a drzewa – owoce. Musiał interweniować sam Zeus, który zgodził się, aby na pół roku Kora opuszczała swojego męża i wracała na ziemię. Dzięki temu przyroda po zimie budzi się do życia (mit eleuzyjski).
Kora
Hekate
W mitologii greckiej i rzymskiej bogini ciemności, czarów, magii oraz świata istot i zjawisk nadprzyrodzonych.
Hekate, córko Tytana Taurydy; światłonośna niewiasto, dzierżąca pochodni dwoje — zjaw się ty, czujna wszelkim skargom i żalom; ty, co obecna jesteś, gdy matki rodzą; ty, co samotnych strzeżesz pustkowi i drogom rozstajnym stróżujesz. Zjaw się!
Erynie/ Eumenidy
Boginie sprawiedliwe zemsty i wyrzutów sumienia po złamaniu tabu, naruszeniu praw moralnych. Erynie to jedne z najstarszych bóstw, narodziły się z krwi Uranosa, które spadły na Gaję. Mieszkały w najciemniejszej części Hadesu – Erebie.
Kery
Okrutne boginie gwałtownej śmierci, na polach bitew walczyły między sobą o trupy poległych, których krew piły; przedstawiane jako padlinożerne, drapieżne ptaki.
Satyr
Postacie historyczne
Piotr Wysocki
Instruktor Szkoły Podchorążych, inicjator spisku powstańczego. W Szkole stworzył organizację konspiracyjną o nazwie Sprzysiężenie Wysockiego, która przygotowała wybuch powstania. Chciał poderwać młodych do walki, a następnie przekazać dowództwo doświadczonym generałom. W powstaniu został ranny i dostał się do niewoli. Sąd skazał go na śmierć przez ćwiartowanie. Ostatecznie car złagodził karę i wyrok zamieniono na 20 lat ciężkich robót na Syberii.
Książę Konstanty Romanow (1779- 1831)
Brat carów Aleksandra I i Mikołaja I, gubernator Królestwa Polskiego i wódz naczelny polskiej armii. Znienawidzony za wybuchowy charakter, obsesję dyscypliny w wojsku, rozbudowanie siatki policyjnej do niespotykanych rozmiarów. Złagodniał pod wpływem żony, zaczął dbać o autonomię Polaków, z którymi się w pewnym stopniu identyfikował, wybuch powstania go zaskoczył. Dążył do pokojowego rozwiązania konfliktu, nie chciał walczyć przeciw własnym żołnierzom. Zmarł na cholerę, w czasie epidemii, którą do Warszawy przynieśli żołnierze rosyjscy tłumiący powstanie.
Joanna Grudzińska
Polska hrabianka, żona Wielkiego Księcia, dla której Konstanty zrzekł się praw do rosyjskiego tronu. Małżeństwo morganatyczne pozbawiło księcia praw do carskiego tronu. Temperowała wybuchowy charakter księcia. Wbrew legendzie nie popierała narodowych dążeń Polaków, powstanie odbierała jako atak na carską rodzinę. Zajmowała się filantropią.
Gendre
Rosyjski generał, zaufany Konstantego, funkcjonariusz tajnej policji założonej przez księcia. Zginął w noc listopadową, zakłuty bagnetami przez belwederczyków. Jego syn także zginął podczas walk ulicznych.
Makrott
Henryk Macrott (ur. 1800, zm. 15 sierpnia 1831) – polski agent w służbie rosyjskiej, jeden z najbardziej aktywnych urzędników tajnej policji Wielkiego Księcia Konstantego. Zginął 15 sierpnia 1831 roku (noc sierpniowa, gdy tłum wyciągnął więźniów z aresztu i powiesił na pobliskich latarniach.
Dimitri Kuruta (1770–1838)
Zastępca Wlk. Ks. Konstantego na stanowisku dowódcy Wojska Polskiego, Grek z pochodzenia.
Posąg Jana III Sobieskiego w Łazienkach Królewskich
Seweryn Goszczyński
Poeta epoki romantyzmu, uczestnik grupy spiskowców, którzy w noc listopadową zaatakowali Belweder. Walczył w wielu bitwach. Po upadku powstania z wyrokiem śmierci ukrywał się w Galicji, następnie wyemigrował do Paryża. U schyłku życia powrócił do kraju.
Stanisław Florian Potocki (1776–1830)
Uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, w momencie wybuchu Powstania Listopadowego pozostał wierny władzom rosyjskim. . W noc listopadową usiłował powstrzymać powstańców – ranny w przypadkowej strzelaninie, zmarł tej samej nocy.
Ludwik Nabielak
Historyk, inżynier, badacz folkloru, poeta, krytyk literacki; w noc listopadową poprowadził atak na Belweder, brał też udział w zdobyciu Arsenału. Współzałożyciel Towarzystwa Patriotycznego, uczestnik walk powstańczych. Skazany na powieszenie, schronił się na emigracji we Francji, gdzie zaprzyjaźnił się z Adamem Mickiewiczem i wstąpił do Koła Towiańczyków. Uczestniczył w Wiośnie Ludów, wspierał Mickiewicza przy tworzeniu Legionu walczącego o wyzwolenie Włoch.
Joachim Lelewel
Wybitny historyk, naukowiec, wykładowca w Liceum Krzemienieckim oraz na uniwersytetach w Wilnie i Warszawie, działacz polityczny. Był członkiem rządu powstańczego, przywódcą radykalnego, jak na ówczesne stosunki, Towarzystwa Patriotycznego – frakcji domagającej się reform społecznych i walki zbrojnej. Po upadku powstania wyemigrował z kraju.
Ksawery Bronikowski (1796-1852)
Publicysta, działacz polityczny, zaangażowany w spisek Wysockiego, wiceprezes Towarzystwa Patriotycznego. Po upadku powstania przebywał na emigracji w Paryżu.
Wincenty Krasiński
Ojciec poety Zygmunta Krasińskiego, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca szwoleżerów, ulubieniec cesarza Napoleona. Po klęsce pod Lipskiem stał się ugodowcem i lojalistą wiernie służącym carowi. Przeciwnik powstania listopadowego, negatywnie przedstawiony w Dziadach jako gospodarz salonu warszawskiego.
Walerian Łukasiński
Major wojsk Królestwa Polskiego, uczestnik wojen napoleońskich, mason, zwolennik uwłaszczenia chłopów i włączenia ich w walkę o niepodległość. Aresztowany w 1822 roku za działalność patriotyczną. Zorganizował bunt więźniów, za co został skazany na karę śmierci. Wielki Książę Konstanty zamienił ten wyrok, podwajając lata więzienia, publiczną chłostę oraz zakucie rąk i nóg w kajdany. Po wybuchu powstania Łukasiński jako więzień polityczny został wywieziony do Rosji, do twierdzy Szlisselburskiej, gdzie po 46 latach zmarł.
