Iliada i Odyseja - podobieństwa i różnice

“Przygodowa historia”” przetrwania eposów

Wiekim wielbicielem eposów Homera, zwłaszcza Iliady był Aleksander Wielki. Egzemplarz eposu woził ze sobą w złotej skrzyni na swoje kolejne bitwy. Podobno po to właśnie postanowił ufundować w Afryce północnej miasto nazwane od swego imienia - Aleksandrią, a w nim wspaniałą bibliotekę, by mogły w niej “spocząć” dzieła Homera.

Nad drzwiami Blibioteki Aleksandryjskiej umieszczono napis: Lekarstwo na umysł , które miały być parafrazą myśli Demokryta z Abdery Książki są lekarstwem dla umysłu.

Największa starożytna biblioteka była kilkakrotnie niszczona aż ostatecznie spłonęła, a wraz z nią większość zgromadzonych tam dzieł. Za swoisty cud można uznać zatem, że dzieła Homera były wśród tych nielicznych, które ocalały.

Wiadomo, że w X wieku nieznany z imienia zakonny skryba przepisał dzieła Homera, które przetrwały dzięki Cesarstwu Bizantyjskiemu. Bizantyjscy uczeni, znakomicie władający Greką starożytną, kontynuowali pracę nad objaśnianiem obu poematów, w czym szczególnie zasłynął biskup Tesaloniki Eustaciusz.

To uczeni bizantyjscy, słusznie obawiając się o losy dzieł Homera wobec zagrożenia Konstantynopola przez Turków, przekazali Iliadę i Odyseję Włochom weneckim, a tym samym Zachodniej Europie. Działo się to w XIV wieku. Pierwszego prozatorskiego przekładu na łacinę dużych fragmentów obu eposów dokonał Leoncjusz, na życzenie włoskich humanistów: Petrarki i Boccaccia.

Co łączy oba utwory?

Autor - Homer gatunek - epos

Epos znaczy po grecku słowo

Homer ukazuje w pełni to, co Grecy myśleli o sobie, jak pojmowali człowieka w czasach starożytności.

Oba utwory łączy temat wojny trojańskiej. Odyseja rozwija wątki obecne już w Iliadzie, uzupełnia je. Co ciekawe, upadek Troi nie jest opisany w Iliadzie, ale właśnie w Odysei.

Dzieła Homera to (obok Biblii) fundament kultury europejskiej. Można zaryzykować twierdzenie, że Europa zaczyna się od Homera. Jego dzieła są obecne w naszej kulturze już od 27 wieków.

Dlaczego dzieła Homera są wymowniejsze niż dzieła sztuk plastycznych czy architektury, które też przetrwały do naszych czasów?

  1. Ponieważ jako dzieła literackie w pełni przekazują świat duchowy starożytności. To sztuka słowa, zatem literatura, odsłania przecież w pełni ambicje, pragnienia, lęki, wartości dawnych ludzi.

  2. Są źródłem wielu wątków i rozwiązań fabularnych, obecnych w kulturze późniejszych wieków.

  3. Wartości, które wzyznają bohaterowie są dla nas dziś także czytelne:

  • potrzeba ochrony rodziny- Hektor
  • potrzeba zachowania godności - Achilles
  • determinacja by zachować wierność i godność - Penelopa
  • walka o powrót do domu - Odyseusz

Różnice

  1. Iliada jest dłuższa, liczy sobie 16 tysięcy wersów, podczas gdy Odyseja “zaledwie” 12 tysięcy.

  2. Iliada jest też starsza, zakłada się że powstała około 30 lat przed Odyseją.

  3. Iliada opowiada dzieje bohaterów chronologicznie, zaś Odyseja czyni to w sposób bardziej meandryczny, od środka, in medias res.

  4. Dla bohaterów Iliady najwyższą wartością jest sława, dla bohatera Odysei jest nią - powrót do domu, a zatem rodzina.

  5. Iliada - dotyka takich zagadnień jak

  • przeznaczenie
  • los (fatum)
  • tragizm konieczności
  • zdeterminowanie ludzkiego losu
  • wojna jest nieukniona i niekończąca się
  • my ludzie walczymy, cierpimy, umieramy, jedyne, co nam zostaje to trwanie w słowie
  • najwyższą wartością jest zatem sława

Pytanie, jakie stawiają sobie bohaterowie Iliady - to jak zdobyć sławę i być zapamiętanym na zawsze.

  1. Odyseja koncentruje się na ukazaniu kondycji człowieka. Wartości w nie ukazane to:
  • wędrówka jako samopoznanie
  • rodzina i miłość małżeńska jako nawyższa wartość
  • dążenie do osiągnięcia pełni osobowości

Pytanie, jakie stawia sobie Odyseusz: Jak powrócić do sobie, jak osiągnąć panowanie nad własnym życiem.