Przkład analizy i interpretacji dzieła poetyckiego. Polecenia oraz ich realizacja.

Lektura wiersza

Przeczytaj cicho tekst wiersza wraz przypisami, które objaśniają trudne słowa oraz archaizmy, czyli wyrazy dawne, które wyszły z użycia. Za drugim razem odczytaj utwór głośno.

Określenie sytuacji lirycznej wiersza

Aby określić sytuację komunikacyjną w utworze, odpowiedz na pytania:

  • kto mówi w wierszu (czyli kim jest podmiot liryczny? co ujawnia na swój temat?)?

  • czy mamy tu do czynienia z liryką bezpośrednią (czyli podmiot liryczny się ujawnia i mówi o sobie “ja” lub “my”)?

  • do kogo mówi podmiot liryczny? czy mamy wyraźnie wskazanego adresata wiersza? czy w całym utworze jest przywoływany ten sam adresat?

  • kiedy i gdzie mówi podmiot liryczny? czy są wskazane okoliczności, czas i miejsce wypowiedzi podmiotu lirycznego?

  • o czym podmiot liryczny i co na ten temat mówi?

Podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej oraz pojedynczej, mamy więc do czynienia z liryką bezpośrednią. W pierwszej strofie pyta retorycznie: chcemy sobie być radzi?, czyli przemawia w imieniu pewnej wspólnoty - grupy ludzi, którzy razem spędzają czas. Potem przemawia w imieniu całej ludzkości, mówiąc o Fortunie: my siedzim w jej prawie. Jednak w trzech ostatnich strofach podmiot liryczny używa liczby pojedynczej: Chwalę szczęście stateczne, Nie umiem ja…, popłynę przez morskie rozruchy

Z wypowiedzi podmiotu lirycznego wynika, że jest on człowiekiem mądrym i wykształconym. Odwołuje się do bogini Fortuny, co oznacza, że znana jest mu kultura antyczna i używa jej, aby opisywać swoje przekonania. Lubi muzykę i dobrą zabawę, co wyraża w pierwszej strofie.

Na początku wiersza podmiot liryczny zwraca się do gospodarza zabawy bezpośrednio: Rozkaż panie czeladzi (służbie), jednak potem formułuje sądy na temat wszystkich, co pozwala zgadywać, że adresatem utworu są ogólnie ludzie, nie zaś tylko przywołany na początku utworu pan.

Początek wiersza pozwala wnioskować, że sytuacja liryczna rozgrywa się podczas zabawy, w której uczestniczy podmiot liryczny wraz z grupą osób. Cenią sobie oni muzykę, dobre wino i towarzystwo - chcą korzystać z życia.

Tematem wypowiedzi podmiotu lirycznego są uniwersalne prawdy dotyczące życia wyrażone w kolejnych strofach:

  • należy się bawić teraz, póki jest ku temu czas, ponieważ nie jesteśmy w stanie odgadnąć przyszłości,

  • bawiąc się nie należy jednak popaść w przesadę, bowiem umiar jest ważny, aby zachować szczęście,

  • życie ludzkie zależy od czynników, na które nie ma się do końca wpływu: podlegamy prawom Fortuny i człowiek, dostaje od życia to, co Bóg przed wiekami dla niego przewidział:

Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie,
co z przejźrzenia Pańskiego od wieku mu płynie.

  • człowiek może przygotować swój umysł tak, aby pomógł mu on znosić różne przeciwności losu:

A nigdy nie zabłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,
Temu mężnie wytrzymać, w owym sie nie wznosić.

  • w ostatnich dwóch strofach pojawia się obraz statku, który płynie przez morze. Podmiot liryczny wyraża ufność, że jego niewielki stateczek popłynie spokojnie przez morskie odmęty, ponieważ czuje się on wolny od lęku (bezpieczne serce) oraz przygotowany na ewentualność burzy.

Rozpoznanie środków stylistycznych oraz ich interpretacja:

  • pytanie retoryczne:

Kto tak mądry, że zgadnie,
Co nań jutro przypadnie?

Pytanie nie wymagające odpowiedzi (bo jest ona oczywista - nikt nie zna przyszłości) pozwala czytelnikom poczuć wspólnotę z innymi ludźmi - wszyscy jesteśmy w tej samej sytuacji - nie jesteśmy w stanie odgadnąć, co nas czeka.

  • personifikacja (uosobienie):

U Fortuny to snadnie,
Że kto stojąc upadnie;
A który był dopiero u niej pod nogami,
Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami

Los wyobrażony jako bogini Fortuna, posługująca się kołem - sterem, na którym obraca się ludzkie życie. Zabieg ten pozwala wyobrazić sobie egzystencję człowieka jako zależną od przypadku, a w każdym razie sił, na które jednostka nie ma wpływu. Obraz Fortuny to także dowód na renesansową erudycję pisarza, czyli znajomość kultury antycznej.

  • epitety, np: łakoma woda- epitet metaforyczny oznaczając właściwość morskich odmętów, które mogą wszystko pochłonąć

  • metafora: morskie rozruchy jako metafora życia pełnego nieprzewidzianych zdarzeń.

Rozpoznanie nurtów filozoficznych typowych dla epoki renesansu

  • horacjanizm jako postawa filozoficzna stanowiąca kombinację stoicyzmu i epikureizmu, zaprezentowana w twórczości Horacego. Jej wyrazem jest formuła carpe diem - ciesz się chwilą, chwytaj dzień:

Chcemy sobie być radzi?
Rozkaż, panie, czeladzi,
Niechaj na stół dobrego wina przynaszają,
A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają.

  • stoicyzm, wyrażający się poprzez determinizm, czyli przekonanie, że sytuacje życiowe, np. sukces lub bogactwo, są efektem działania zewnętrznych sił, na które człowiek nie ma wpływu:

Wszystko sie dziwnie plecie
Na tym tu biednym świecie;
A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić,
I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić

Równocześnie stoickie przeświadczenie, że nie mając wpływy na los, człowiek ma wpływ na swój umysł i tym samym sposób, w jaki reaguje na zdarzenia życia:

A nigdy nie zabłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,
Temu mężnie wytrzymać, w owym sie nie wznosić.

Idea bezpiecznego serca pojawiająca się w ostatniej zwrotce przypomina zasadę spokoju stoickiego, polegającego na zachowaniu wewnętrznej równowagi wobec zmiennych kolei losu.

  • chrześcijaństwo w duchu humanistycznym - przekonanie, że nad światem czuwa dobry Bóg, który nie tyle jest surowym sędzią, co dobrotliwym obserwatorem ludzkich poczynań:

Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje sie z nieba,
Kiedy sie człowiek troszcze więcej, niźli trzeba.

Postawienie tezy interpretacyjnej - próba sformułowania przekazu utworu.

W świetle powyższej analizy, można postawić tezę, iż utwór Kochanowskiego wyraża renesansowe przekonanie, że człowiek jest istotą zdolną do doświadczenia szczęścia na ziemi, pod warunkiem, że posiądzie umiejętność rozsądnego radowania się życiem. Warunkiem udanego życia jest wewnętrzny spokój polegający na zachowaniu pogody ducha w obliczu przeciwności losu.