Pytania i zagadnienia

Tematyka ogólna

Podstawowe informacje o epoce znajdziesz tutaj.

  1. Chronologia epoki

  2. Poglądy filozoficzne doby pozytywizmu

  3. Idee polskiego pozytywizmu

Przeczytaj poniższy fragment tekstu, a następnie odpowiedz na poniższe pytania

Ta epoka ma swój porządek. Po klęsce powstania styczniowego wyczerpały się marzenia o szybkim odzyskaniu niepodległości. Pisarze proponowali, by czas niewoli zamienić w okres intensywnej pracy na rzecz społeczeństwa. Banał? Niezupełnie. Program pozytywistyczny był świadomą alternatywą wobec romantycznej idei „ojczyzny intymnej". Mówił o potrzebie budowy życia publicznego, o kształtowaniu świadomości obywatelskiej, o pożytkach krytycznego stosunku wobec przeszłości. Kierując się podobnymi zasadami, artyści dokonywali wyboru nie tylko tematów, ale i form. Opowiedziano się powszechnie za powieścią jako gatunkiem najodpowiedniejszym dla opisu otaczającego świata. Grażyna Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1999

a) Jakie idee polskiego pozytywizmu składały się na program epoki?
b) Wyjaśnij, jak rozumiesz ostatnie zdanie zacytowanego fragmentu.

  1. Realizm - główny kierunek artystyczny epoki

Lektury obowiązkowe

Potop Henryka Sienkiewicza

Wstępne informacje o powieści znajdziesz tutaj.

  1. Potop - powieść ku pokrzepieniu serc

  2. Wizja polskości w Potopie

  • obraz Polski i Polaków w utworze
  • obraz zbiorowości w sytuacji zagrożenia
  1. Wizja historii w trylogii Sienkiewicza
  • Sposoby i cel ukazywania postaci historycznych w utworze (Radziwiłłowie, król Jan Kazimierz, przeor Kordecki, Krzysztof Opaliński, Hieronim Radziejowski, król szwedzki Karol Gustaw, Stefan Czarniecki)
  • wizerunek obrońców ojczyzny

  1. Zdrajcy i patrioci w powieści Sienkiewicza

  2. Potop - powieść przygodowa:
    a) motyw przemiany bohatera
    b) wszystkie bohaterskie czyny Kmicica
    c) porwania, pościgi, ucieczki, pojedynki, intrygi, czyli “akcja” w powieści Sienkiewicza
    d) motyw winy, kary i odpuszczenia e) etos rycerski jako punkt odniesienia dla kreacji bohaterów Potopu

  3. Oleńka Billewiczówna - kobiece przeciwieństwo femme fatale.

Lalka Bolesława Prusa

Podstawowe informacje o powieści znajdziesz tutaj oraz tutaj.

  1. Znaczenie tytułu utworu

  2. Lalka jako powieść o miłości i ludziach zakochanych

  • Miłość jako siła motywująca do działania
  • Różne oblicza przyjaźni
  • Różne wizerunki człowieka zakochanego

  1. Utwór o trzech pokoleniach idealistów

  2. Lalka - powieść realistyczna

  3. Lalka - epopeja mieszczańska

  4. Obraz społeczeństwa polskiego w Lalce

  • Rola majątku i pochodzenia w relacjach międzyludzkich
  • Kontrast między światem biedy a światem bogactwa

Przeczytaj poniższy fragment i odpowiedz na pytanie poniżej:

Zresztą religia nakazywała mu sympatię dla maluczkich i książę rumienił się na samą myśl, że większa część towarzystwa stanie kiedyś przed boskim sądem bez tego rodzaju zasługi. Więc aby uniknąć wstydu dla siebie, bywał i nawet zwoływał do swego mieszkania rozmaite sesje, wydawał po dwadzieścia pięć i po sto rubli na akcje rozmaitych przedsiębiorstw publicznych, nade wszystko zaś — ciągle martwił się nieszczęśliwym położeniem kraju, a każdą mowę swoją kończył frazesem: — Bo, panowie, myślmy najpierw o tym, ażeby podźwignąć nasz nieszczęśliwy kraj… A gdy to powiedział, czuł, że z serca spada mu jakiś ciężar; tym większy, im więcej było słuchaczów albo im więcej rubli wydał na akcje. Zwołać sesję, zachęcić do przedsiębiorstwa i cierpieć, wciąż cierpieć nad nieszczęśliwym krajem, oto jego zdaniem były obowiązki obywatela. Gdyby go jednak spytano, czy zasadził kiedy drzewo, którego cień ochroniłby ludzi i ziemię od spiekoty? albo czy kiedy usunął z drogi kamień raniący koniom kopyta? — byłby szczerze zdziwiony. Czuł i myślał, pragnął i cierpiał — za miliony. Tylko — nic nigdy nie zrobił użytecznego. Zdawało mu się, że ciągłe frasowanie się całym krajem ma bez miary wyższą wartość od utarcia nosa zasmolonemu dziecku.

Czy postawę Księcia można określić jako pozytywistyczną? Co jego podejście do obowiązków wobec wspólnoty mówi o arystokracji?

  1. Stanisław Wokulski - między obowiązkami wobec zbiorowości a walką o własne szczęście.

— A dajcież mi raz spokój z tym waszym ogółem!… — wykrzyknął Wokulski uderzając pięścią w stół. — Co ja robiłem dla niego, o tym wiem, ale… cóż on zrobił dla mnie!… Więc nigdy nie skończą się wymagania ofiar, które mi nie dały żadnych praw?… — Chcę nareszcie raz coś zrobić dla samego siebie… Uszami wylewają mi się frazesy, których nikt nie wypełnia… Własne szczęście — to dziś mój obowiązek… inaczej… w łeb bym sobie palnął, gdybym już nic nie widział dla siebie, oprócz jakichś fantastycznych ciężarów. Tysiące próżnują, a jeden względem nich ma obowiązki!… Czy słyszano coś potworniejszego?… (t. I)

“Cóż ja robię złego - myślał Wokulski - że się kocham?… Może trochę za późno, ależ przez całe życie nie pozwalałem sobie na podobny zbytek. Kochają się miliony ludzi, kocha się cały świat czujący, dlaczegóż mnie jednemu miałoby to być zabronione? Jeżeli zaś ten zasadniczy punkt ma rację bytu, to ma ją wszystko, co robię. Kto się chce żenić, musi posiadać majątek, więc - zdobyłem majątek. Musi zbliżyć się do wybranej kobiety - ja też zbliżyłem się. Musi troszczyć się o jej byt materialny i chronić od nieprzyjaciół - a ja robię i jedno, i drugie. Czy zaś w tym dobijaniu się o szczęście skrzywdziłem kogo? czy zaniedbuję obowiązków względem społeczeństwa i bliźnich?… Ach, ci kochani bliźni i to społeczeństwo, które nigdy nie troszczyło się o mnie i stawiało mi wszelkie przeszkody, a zawsze upomina się o ofiary z mojej strony… Lecz właśnie to, co oni dziś nazywają szaleństwem, popycha mnie do pełnienia jakichś fikcyjnych obowiązków. Gdyby nie ono, siedziałbym dziś jak mól w książkach i kilkaset osób miałoby mniejsze zarobki. Więc czego oni chcą ode mnie?” - pytał sam siebie w rozdrażnieniu. (t. II)

Na podstawie powyższych fragmentów oraz całej powieści przedstaw dylematy Wokulskiego związane z jego różnymi dążeniami.

  1. Praca, nauka, miłość, ojczyzna - pasje i idee bohaterów Lalki

Adam Asnyk, wybrane wiersze

  1. Do czego wzywa czytelników Adam Asnyk w swoim wierszu-apelu Do młodych? Czy jego utwór zgodny jest z założeniami programowymi pozytywizmu?

  2. Przeczytaj wiersze Daremne żale oraz sonet XIII z cyklu Nad głębiami. Jaki stosunek do przeszłości wyraża w nich poeta?

Bolesław Prus, Z legend dawnego Egiptu

  1. Omów dwa modele władcy na podstawie noweli Prusa. Pomocna może się okazać informacja na temat genezy utworu.

  2. Rola kostiumu historycznego w noweli.

  3. Człowiek wobec wyroków losu - omów zagadnienie na podstawie fabuły noweli.

Eliza Orzeszkowa, Gloria victis

  1. Przyroda jako świadek historii. Omów zagadnienie na podstawie utworu.

  2. Jakie zabiegi stylistyczne i formalne stosuje autorka Gloria victis , aby osiągnąć efekt heroizacji uczestników powstania styczniowego?

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara

  1. Miasto jako przestrzeń destrukcji. Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego.

  2. Różne oblicza ludzkiej niedoli w powieści Dostojewskiego.

  3. Serce i rozum. Jak ta odwieczna dychotomia zarysowuje się w powieści Zbrodnia i kara?

  4. Polifoniczność powieści Dostojewskiego.

  5. Dyskusja z nowoczesnością w Zbrodni i karze (zwróć uwagę na konteksty filozoficzne i światopoglądowe utworu.)