Mity narodowe
Wyjaśnienie pojęcia mit znajdziesz tutaj.
Poniżej znajdziesz listę mitów narodowych, które są obecne w Weselu.
Mit racławicki
Mit związany z postacią Bartosza Głowackiego, chłopa, który jako kosynier wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej i odznaczył się wybitną odwagą w bitwie pod Racławicami. Został wówczas nominowany przez Kościuszkę na oficera, otrzymał nazwisko Głowacki oraz gospodarstwo na własność. Zmarł ranny w bitwie pod Szczekocinami. Symbol chłopa-patrioty.
W akcie III, scenach 18 i 19, Czepiec (który w akcie I przywoływał z dumą postać Głowackiego) w kożuchu, z wielką kosą w ręku jest stylizowany na Głowackiego. Kosa ustawiona na sztorc przypomina o kosynierach i udziale chłopów w zrywie patriotycznym, ale jednocześnie Wyspiański pokazuje, jak szlachetny chłop-kosynier może szybko się przeobrazić w chłopa-watażkę, kolejnego Jakuba Szelę. Czepiec to przecież także zamroczony alkoholem awanturnik, który szuka okazji do bijatyki.
Wesele nie ulega zatem czarowi mitu racławickiemu - chłopów nie da się jednoznacznie przedstawić jako bojowników o wolność ojczyzny, jednoznacznie pozytywnych walecznych patriotów. Mają oni swoje inne oblicze - to, które odsłoniła rabacja galicyjska.
Wyspiański łączy ze sobą dwie skrajnie przeciwstawne historie z udziałem polskich chłopów: udział w powstaniu kościuszkowskim oraz rabację galicyjską. Pokazuje w ten sposób przepaść, jaka dzieli chłopstwo i szlachtę (inteligentów) i dokonuje rozłamu narodu polskiego na dwa wykluczające się światy. Tragizmu dopełnia fakt, że samodzielna walka o niepodległość jedynie części społeczeństwa jest skazana na niepowodzenie. Tylko sojusz panów i chłopów dawałby szansę na pokonanie zaborcy, tymczasem, jak mówi Poeta: my do Sasa, wy do lasa.
mit chłopa - Piasta
Mit chłopa jako legendarnego protoplasty, założyciela rodu królewskiego i pierwszego władcy, uosobienie prasłowiańszczyzny, z której pochodzą Polacy (A bo chłop i ma coś z Piasta, coś z tych królów Piastów – wiele! […] chłop potęgą jest i basta!). Piast ucieleśnia ideał dobrego chłopa – pracowitego oracza, silnego, uczciwego, szlachetnego, religijnego, prostolinijnego, który wie, co dobre, a co – złe. Jest ostoją mądrości i siły narodowej, rodzimych wartości; symbolizuje polską wieś spokojną, wieś wesołą (Dziennikarz: Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna).
Mit ten uosabia nadzieje polskiej inteligencji na sojusz z chłopstwem. Gospodarz, Pan Młody i inni „miastowi” niekiedy idealizują chłopów, widzą w nich siłę, która może przynieść odnowę duchową narodu i zwycięstwo walki niepodległościowej. Wyspiański prezentuje jednak także obraz chłopów pijanych, awanturujących się, skłonnych do bijatyki, głupich, samolubnych, przypomina też o tym, jak okrutna potrafi być zemsta ciemiężonego ludu.
Autor Wesela odkrywa zatem także drugie oblicze chłopstwa. Porównywanie chłopów do Piastów, budowanie ich obrazu przez pryzmat dawnych legend jest zabiegiem służącym idealizacji. Codzienne życie na wsi odbiega od obrazu mającego literacki rodowód. Gmin nie bardzo interesuje się sprawami ojczyzny z powodu ignorancji, tak jak Panna Młoda (A kaz tyz ta Polska, a kaz ta?) czy Jasiek, albo – z partykularyzmu.
Mit chłopa “kolorowego bajecznie”
Chłopi zamieszkują wieś-arkadię, w której lekka, służąca ogółowi praca przeplata się z zabawą i odpoczynkiem. Akcentowany jest w tym micie związek z naturą, przyjemność obcowania z przyrodą. Chłopi są rozśpiewani,roztańczeni, szczęśliwi. Często przedstawia się ich w kolorowych strojach. (Czepiec: Tu ta ładniej, tam to brzydzij; z miastowymi to dziś krucho; ino na wsi jesce dusa, co się z fantazyją rusa).
Popularny wśród inteligentów, a zwłaszcza mieszczan fascynujących się mitem arkadyjskim wsi i biorących sobie za żony wieśniaczki. Dlatego w dramacie jest przede wszystkim widoczny w stosunku Pana Młodego wobec ludu. Wyspiański demaskuje, jak powierzchowna, naiwna i oparta na stereotypach jest wizja chłopów „bajecznie kolorowych”.
Rozdźwięk między wyobrażeniami a rzeczywistością ujawniają np. dialogi Pana Młodego i Panny Młodej (Pan Młody: W jakim dworze; postawimy se dwór modrzewiowy, brzózek przed oknami posadzę. Panna Młoda: Brzoza straśnie sybko pusco, het ściany we trzy roki ocieni).
W akcie III Jasiek schyla się po czapkę z piórami i gubi złoty róg. Kolorowa czapka, symbol próżności, zachłanności, prywaty chłopskiej, staje się ważniejsza niż walka patriotyczna o wolność ojczyzny. Postrzeganie chłopa jako „kolorowego bajecznie” to uproszczenie jego wizerunku. Utrudnia ono dostrzeżenie prawdziwych problemów wsi.
Mit jedności narodowej (z szlachtą polską polski lud)
Mit ten wywodzi się jeszcze z romantycznej koncepcji narodu, który stanowic wspólnotę ludzi połączonych jednym narodowym duchem. Poważny cios temu mitowi nadała rabacja galicyjska, a potem powstanie styczniowe.
Postacią uosabiającą mit pojednania ponad stanami jest Wernyhora, legendarny ukraiński lirnik, który ostrzegł polskich panów przed zemstą ruskiego chłopstwa pańszczyźnianego (koliszczyzna z 1768 r.). Symbolizuje wiarę w porozumienie stanów (obecną także między innymi w Panu Tadeuszu i w Potopie)
Wesele, które symbolicznie wyraża mariaż wrogich sobie stanów - szlachty (inteligencji) i chłopstwa, w gruncie rzeczy odsłania głęboko schowane wzajemne urazy, które do siebie żywią. Na przeszkodzie w osiągnięciu zgody staje historia, która pojawia się pod postacią Upiora Jakuba Szeli – w tradycji ziemiańskiej narodowego zdrajcy i kanalii, a w świadomości chłopskiej bohatera.
Powrót zmory przypomina, że podłoże do konfliktów nadal istnieje i widmo wojny domowej jest aktualne. Panowie i chłopi zebrali się co prawda w bronowickiej chacie, ale nie udało się połączyć ich działań i doprowadzić do czynu zbrojnego. Gospodarz nie podołał roli przywódcy, oddał złoty róg Jaśkowi, który zmarnował szanse na powstanie.
Mit narodu wybranego, umiłowanego przez Matkę Boską
GOSPODARZ
Pokłońcie się o ziem czołem:
ma (Wernyhora) przyjechać z ARCHANIOŁEM,
od gościńca, od Krakowa… Na zamku czeka KRÓLOWA z Częstochowy.
(…)
Słuchajcie, kochani, dzieci -
ażeby to była prawda:
że Wernyhora tam leci
z Aniołem, Archaniołem na czele;
że tej nocy, gdy my przy muzyce,
przy weselu, gdy my w tańcowaniu.
tam, kędyś, stało się tak wiele:
że Kraków ogniami płonie,
a MATKA BOŻA w koronie,
na Wawelskim zamkowym tronie
siedząca, manifest pisze:
skrypt, co przez cały kraj poleci
i tysiące obudzi i wznieci. -
Mit przywódczej roli inteligencji
Mit ten opiera się na przekonaniu, że lepiej wykształcona warstwa społeczna, inteligencja wywodząca się ze szlachty, jest odpowiedzialna za cały naród i jego przyszłe losy. Ta koncepcja wywodzi się jeszcze z czasów Rzeczpospolitej szlacheckiej, ma swoją odsłonę w ideologii sarmackiej a także w dziełach Zygmunta Krasińskiego.
Wyspiański pokazuje szereg zachowań przedstawicieli inteligencji, które kompromitują tę warstwę społeczną i podważają wiarę w jej możliwości przewodzenia narodowi. Słabością inteligentów jest
- bierność (Czepiec: Hej, hej, panie – – – ! Cóz to pon śpią, trzeba wstać, trzeba się do czego brać),
- poprzestawanie na ideach,
- niezdolność do czynu (Czepiec: Kręć pon ino próżne żarny, poezyje, wirse, książki, podobajom ci sie wstążki, stroisz sie w te karazyje, a jak trza sie mirzać z czego, to pon w sobie szyćko skryje),
- nadmierny sceptycyzm, niekończące się dylematy i roztrząsanie racji za i przeciw, które uniemożliwiają działanie (Czepiec: Pon se ino serce ziębi tym myśleniem, sumowaniem: boby sie pon usroł na niem), pijaństwo (Nos),
- lęk przed wzięciem na siebie odpowiedzialności (Gospodarz),
- naiwność i łudzenie się mitami romantycznymi (Pan Młody).
Wyspiański ukazuje słabość inteligencji jako warstwy, która miałaby przewodzić narodowi. Jej przedstawiciele żyją bardziej w sferze mitów, marzeń, snów, pragnień niż w realnym świecie. Nie są w stanie się zmobilizować, gdy należy przejść od słów do czynu. Gospodarz ucieka w sen, róg przekazuje Jaśkowi, który nie jest na to przygotowany.
