Dziady cz. III

Geneza utworu - tajemnica tytułu #

Kwestią wartą rozważenie jest to, jaki związek mają Dziady drezdeńskie (cz. III, wydane w 1932) z wcześniejszymi utworami noszącymi tytuł Dziady (cz. II i IV, wydane w 1823 roku).

Dziady to przede wszystkim nazwa obrzędu obchodzonego na pamiątkę zmarłych przodków. Mówi o tym sam autor w przedmowie do Dziadów cz. II:

DZIADY. Jest to nazwisko uroczystości obchodzonej dotąd między pospólstwem w wielu powiatach Litwy, Prus i Kurlandii, na pamiątkę dziadów, czyli w ogólności zmarłych przodków. Uroczystość ta początkiem swoim zasięga czasów pogańskich i zwała się niegdyś ucztą kozła, na której przewodniczył Koźlarz, Huslar, Guślarz, razem kapłan i poeta (gęślarz).

Inne znaczenie słowa dziady to oczywiście przodkowie, zarówno indywidualni, jak i zbiorowi, np. przodkowie danej społeczności. Ważną kategorią dla utworów Mickiewicza są duchy - a więc zmarli, a przecież duchowo wciąż żywi, przedstawiciele określonej wspólnoty.

Dygresja - Przywoływanie duchów w Dziadach cz. II to realizacja toposu nekii, którą określa się jako opowieść/rytuał przywoływania duchów zmarłych, połączony nierzadko z próbą wydobycia od nich wiedzy o przyszłości. Nekia jest więc toposem zbliżonym do katabazy, który też jest opowieścią o spotkaniu żywych z umarłymi.

Dziadami nazywano także wędrownych żebraków. Co ciekawe, wierzono, że mogą mieć oni cechy mediacyjne, (bywają medium), czyli są łącznikami między światem umarłych a światem żywych.

Cechy takiego dziada wędrownego zdradza także Gustaw z Dziadów cz. IV Widać to chociażby w słowach dziecka na początku utworu:

DZIECKO
Czemu waspan tak jesteś dziwacznie ubrany?
Jak strach albo rozbójnik, co to mówią w bajce,
Z różnych kawałków sukmany,
Na skroniach trawa i liście,
Wytarte płótno, przy pięknej kitajce

Zwróćmy uwagę, że Guślasz z Dziadów cz. II jest także przedstawiony jako “dziad” - siwy starzec, zarazem śpiewak. Jak podaje przypis do postaci guślarza, obrzędowi zwanemu niegdyś “ucztą kozła”, przewodniczył mądry starzec - kapłan, wajdelota.

W romantycznej wizji świata, właśnie ów lirnik lub wajdelota stał się ucieleśnieniem, arcywzorcem poety.

Dziady w różnych częściach Dziadów #

Dziady w dramatach Mickiewicza to określenie pewnej sfery zjawisk, które sytuują się na granicy tego, co poznawalne i niepoznawalne, materialne i duchowe.

Wszystkie części Dziadów opowiadają o komunikacji światów, o koegzystencji żywych i zmarłych. W każdej części Dziadów dzieje się coś dodatkowo niezwykłego, nieoczekiwanego.

• W części II na scenie pojawia się tajemniczy duch z pąsową wstęgą (strugą krwi?), spływającą od piersi do nóg.

• W części IV pojawia się Gustaw, dawny uczeń księdza, który wszak na końcu nie odchodzi, ale…. znika jak duch, wygłosiwszy zagadkowe pouczenie.

• W cześci III kobieta i Guślarz rozmawiają o duchu z raną w piersiach. Guślarz sugeruje, że mógł to być duch ciągle żywego człowieka. Na końcu, wśród wiezionych na wschód więźniów, rozmawiającym rzuca się w oczy człowiek:

Pierś miał zbroczoną posoką,
Bo w tej piersi jest ran wiele:
Straszne cierpi on katusze,
Tysiąc mieczów miał on w ciele, A wszystkie przeszły — aż w duszę. Śmierć go chyba z ran uleczy.

Najdotkliwszą raną okazuje się jednak niewielka rana na czole, którą jednak, jak powiada Guślarz, bohater sam sobie zadał.

Dziady jako jeden (nieukończony?) projekt literacki #

Różne wypowiedzi Mickiewicza, znane chociażby z listów, wskazują, że traktował on wszystkie części swego dramatu jako całość.

Wspólna wymowa utworu nie zawiera się oczywiście w obrzędzie dziadów, ale w tym, że stanowią one nowy model literatury i roli poety. Literatura według Mickiewicza to więcej niż przekaźnik idei czy forma komunikacji ze społeczeństwem.

Dziady zakładają pewnien związek poezji i magii (duchowości), skoro zakładają nieustanną ingerencję obu sfer w siebie nawzajem. Poeta to nie ten, kto po prostu pisze wiersze, ale ten, kto potrafi komunikować się z zaświatami i pełni funcję mediacyjną wobec wspólnoty narodowej.

Tajemnce utworu #

Dlaczego tylko Akt I? Dlaczego Gustaw zmienia się w Konrada? Co dalej z Konradem? Kim jest Guślarz w Dziadach cz. III mówiący o ranie bohatera (czyżby miał cechy księdza Piotra?):

Jam ją widział, jam ją zbadał;
Tę ranę sam sobie zadał,
Śmierć z niej uleczyć nie może.
(Dziady cz. III, sc. IX)

IX scen o wizyjnym charakterze, rozgrywających się w trzech ważnych dla Mickiewicza miastach: Wilnie, Warszawie i Lwowie.

IX scena rozgrywa się na cmentarzu - powrót do tematyki misteriowej. Na czym polega wina Konrada? Oko Konrada jest w stanie doprowadzić do śmierci Rollisona - może to jest największy z grzechów Konrada.

Dziady jako dzieło ciemne, Pan Tadeusz - jako dzieło jasne - doskonałe uniwersum Soplicowa.

Rola Oka Konrada vs. serce Ewy

Dziady jako wyraz głębokich poszukiwań duchowych poety. Ustęp - jako poemat cykliczny