Dziady cz. III

Geneza utworu - tajemnica tytułu

Kwestią wartą rozważenie jest to, jaki związek mają Dziady drezdeńskie (cz. III, wydane w 1932) z wcześniejszymi utworami noszącymi tytuł Dziady (cz. II i IV, wydane w 1823 roku).

Dziady to przede wszystkim nazwa obrzędu obchodzonego na pamiątkę zmarłych przodków. Mówi o tym sam autor w przedmowie do Dziadów cz. II:

DZIADY. Jest to nazwisko uroczystości obchodzonej dotąd między pospólstwem w wielu powiatach Litwy, Prus i Kurlandii, na pamiątkę dziadów, czyli w ogólności zmarłych przodków. Uroczystość ta początkiem swoim zasięga czasów pogańskich i zwała się niegdyś ucztą kozła, na której przewodniczył Koźlarz, Huslar, Guślarz, razem kapłan i poeta (gęślarz).

Inne znaczenie słowa dziady to oczywiście przodkowie, zarówno indywidualni, jak i zbiorowi, np. przodkowie danej społeczności. Ważną kategorią dla utworów Mickiewicza są duchy - a więc zmarli, a przecież duchowo wciąż żywi, przedstawiciele określonej wspólnoty.

Dygresja - Przywoływanie duchów w Dziadach cz. II to realizacja toposu nekii, którą określa się jako opowieść/rytuał przywoływania duchów zmarłych, połączony nierzadko z próbą wydobycia od nich wiedzy o przyszłości. Nekia jest więc toposem zbliżonym do katabazy, który też jest opowieścią o spotkaniu żywych z umarłymi.

Dziadami nazywano także wędrownych żebraków. Co ciekawe, wierzono, że mogą mieć oni cechy mediacyjne, (bywają medium), czyli są łącznikami między światem umarłych a światem żywych.

Cechy takiego dziada wędrownego zdradza także Gustaw z Dziadów cz. IV Widać to chociażby w słowach dziecka na początku utworu:

DZIECKO
Czemu waspan tak jesteś dziwacznie ubrany?
Jak strach albo rozbójnik, co to mówią w bajce,
Z różnych kawałków sukmany,
Na skroniach trawa i liście,
Wytarte płótno, przy pięknej kitajce

Zwróćmy uwagę, że Guślasz z Dziadów cz. II jest także przedstawiony jako “dziad” - siwy starzec, zarazem śpiewak. Jak podaje przypis do postaci guślarza, obrzędowi zwanemu niegdyś “ucztą kozła”, przewodniczył mądry starzec - kapłan, wajdelota.

W romantycznej wizji świata, właśnie ów lirnik lub wajdelota stał się ucieleśnieniem, arcywzorcem poety.

Dziady w różnych częściach Dziadów

Dziady w dramatach Mickiewicza to określenie pewnej sfery zjawisk, które sytuują się na granicy tego, co poznawalne i niepoznawalne, materialne i duchowe.

Wszystkie części Dziadów opowiadają o komunikacji światów, o koegzystencji żywych i zmarłych. W każdej części Dziadów dzieje się coś dodatkowo niezwykłego, nieoczekiwanego.

• W części II na scenie pojawia się tajemniczy duch z pąsową wstęgą (strugą krwi?), spływającą od piersi do nóg.

• W części IV pojawia się Gustaw, dawny uczeń księdza, który wszak na końcu nie odchodzi, ale…. znika jak duch, wygłosiwszy zagadkowe pouczenie.

• W cześci III kobieta i Guślarz rozmawiają o duchu z raną w piersiach. Guślarz sugeruje, że mógł to być duch ciągle żywego człowieka. Na końcu, wśród wiezionych na wschód więźniów, rozmawiającym rzuca się w oczy człowiek:

Pierś miał zbroczoną posoką,
Bo w tej piersi jest ran wiele:
Straszne cierpi on katusze,
Tysiąc mieczów miał on w ciele, A wszystkie przeszły — aż w duszę. Śmierć go chyba z ran uleczy.

Najdotkliwszą raną okazuje się jednak niewielka rana na czole, którą jednak, jak powiada Guślarz, bohater sam sobie zadał.

Dziady jako jeden (nieukończony?) projekt literacki

Różne wypowiedzi Mickiewicza, znane chociażby z listów, wskazują, że traktował on wszystkie części swego dramatu jako całość.

Wspólna wymowa utworu nie zawiera się oczywiście w obrzędzie dziadów, ale w tym, że stanowią one nowy model literatury i roli poety. Literatura według Mickiewicza to więcej niż przekaźnik idei czy forma komunikacji ze społeczeństwem.

Dziady zakładają pewnien związek poezji i magii (duchowości), skoro zakładają nieustanną ingerencję obu sfer w siebie nawzajem. Poeta to nie ten, kto po prostu pisze wiersze, ale ten, kto potrafi komunikować się z zaświatami i pełni funcję mediacyjną wobec wspólnoty narodowej.

Tajemnce utworu

Dlaczego tylko Akt I? Dlaczego Gustaw zmienia się w Konrada? Co dalej z Konradem? Kim jest Guślarz w Dziadach cz. III mówiący o ranie bohatera (czyżby miał cechy księdza Piotra?):

Jam ją widział, jam ją zbadał;
Tę ranę sam sobie zadał,
Śmierć z niej uleczyć nie może.
(Dziady cz. III, sc. IX)

IX scen o wizyjnym charakterze, rozgrywających się w trzech ważnych dla Mickiewicza miastach: Wilnie, Warszawie i Lwowie.

IX scena rozgrywa się na cmentarzu - powrót do tematyki misteriowej. Na czym polega wina Konrada? Oko Konrada jest w stanie doprowadzić do śmierci Rollisona - może to jest największy z grzechów Konrada.

Dziady jako dzieło ciemne, Pan Tadeusz - jako dzieło jasne - doskonałe uniwersum Soplicowa.

Rola Oka Konrada vs. serce Ewy

Dziady jako wyraz głębokich poszukiwań duchowych poety. Ustęp - jako poemat cykliczny