Umiejętności i wiedza niezbędna do zdania matury – wskazówki dla ucznia

Uczeń przygotowany do matury podstawowej

  1. Umie usytuować utwory lietrackie w poszczególnych okresach, zna chronologię epok oraz podstawowe prądy artystyczne i światopoglądowe przypadające na poszczególne okresy literackie:

  1. Zna lektury objęte podstawą programową tzn. zna ich treść, problematykę, potrafi powiązać je z epoką i nurtami artystycznymi.

  2. Zna i rozpoznaje w czytanych utworach podział na rodzaje i gatunki literackie. Zna gatunki synkretyczne oraz gatunki pograniczne, takie jak reportaż, felieton, esej.

  3. Rozpoznaje w utworach elementy fantastyki, symbolizmu, realizmu.

  4. Zna i rozpoznaje w tekście style funkcjonalne: publicystyczny, popularno-naukowy, urzędowy, artystyczny.

  5. Potrafi analizować i interpretować teksty literackie, uwzględniając ich przynależność rodzajową i gatunkową (analizując utwór, dostrzega wyznaczniki poszczególnych rodzajów literackich) oraz historycznoliteracką (widzi powiązanie utworu z epoką, w której powstał).

  6. Analizując utwór, rozpoznaje środki wyrazu artystycznego i ich funkcję ( w tym: metaforę, epitet, porównanie, porównanie homeryckie, oksymoron, hiperbolę, paralelizm, wyliczenie) a także inne przejawy poetyki utworu jak kompozycję, wersyfikację, przynależność gatunkową.

  7. Rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos, groteskę; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter.

  8. Rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych.

  9. W interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza ((księgi: I, II, IV, X, XI, XII) Adama Mickiewicza, Balladyny Juliusza Słowackiego;

  10. Interpretuje utwory literackie, wskazując w tekście miejsca potwierdzające jego propozycję interpretacyjną, a więc odpowiednio argumentując na rzecz swojej interpretacji.

  11. Interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego.

  12. Interpretując utwory literackie, wykorzystuje potrzebne konteksty, np. historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.

  13. Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

  14. Rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

  15. Rozumie, że język jest systemem znaków, zna pojecie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe, takie jak: nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst).

  16. Rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną).

  17. Rozpoznaje w czytanych tekstach przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny.

  18. Rozumie pojęcie błędu językowego i normy językowej oraz odróżnia błąd od innowacji językowej.

  19. Rozpoznaje i wartościuje podstawowe tendencje współczesnej polszczyzny, np. zapożyczenia językowe z angielszczyzny, zmiany komunikacyjne następujące w wyniku rozwoju mediów, internetu, w tym mediów społecznościowych.

  20. Rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację (w tym archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa jej funkcję.

  21. Przygotowuje wypowiedź, zakładając jej kompozycję, sporządzając plan wypowiedzi, dobierając właściwe słownictwo).

  22. Tworzy wypowiedź argumentacyjną (stawia tezę, dobiera argumenty, uporządkowuje je i hierarchizuje, podsumowuje, wnioskuje itp.).

  23. Sporządza notatkę syntetyzującą na podstawie dwóch tekstów publicystycznych lub popularno-naukowych.

  24. Pisze dłuższą wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w oparciu o dwa utwory literackie (w tym jedną lekturę obowiązkową) oraz co najmniej dwa konteksty.

Uczeń przygotowany do matury w zakresie rozszerzonym spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego a ponadto

  1. Czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów poznawanych w szkole: np. filozoficzne, krytyczno-literackie, biograficzne.

  2. Zna teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego.

  3. Rozpoznaje cechy języka polskiego świadczące o jego przynależności do języków słowiańskich, sytuuje polszczyznę na tle innych języków używanych w Europie.

  4. Rozpoznaje konwencje artystyczne w utworze: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną; dostrzega przenikanie się konwencji w utworach literackich.

  5. Rozpoznaje odmiany synkretyzmu (rodzajowego, gatunkowego) oraz interpretuje jego znaczenie.

  6. Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, antyczne, romantyczne itp.) oraz ich funkcję w utworze.

  7. Rozpoznaje mitologizację i demitologizację w utworach literackich, rozumie ich uniwersalny charakter oraz rolę w interpretacji.

  8. Rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych.

  9. Rozumie pojęcie archetypu, rozpoznaje archetypy w utworach literackich oraz określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych.

  10. Dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe, wykorzystuje te kategorie w interpretacji utworów literackich.

  11. Rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paronomazję, kontaminację, elipsę, metonimię, synekdochę, synestezję, inwersję, gradację; określa ich funkcje.

  12. Funkcjonalnie zestawia tekst literacki z innymi tekstami kultury np. filmowymi, plastycznymi, teatralnymi oraz rozumie i rozpoznaje w tekście aluzję literacką.

  13. Rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje; rozróżnia grupę literacką i pokolenie literackie; rozpoznaje założenia programowe w utworach literackich różnych epok.

  14. Pisze wypracowanie o charakterze argumentacyjnym na co najmniej 500 wyrazów, zawierające pogłębioną interpretację trzech utworów literackich (w tym jednej lektury obowiązkowej ) w oparciu o co najmniej jeden kontekst oraz wnikliwą refleksję na temat wskazany w poleceniu.

O tym, jak się przygotować do matury rozszerzonej mówię w załączonym wideo: